بررسی نوروزنامه‌ها در عصر اسلامی (تا سدۀ نهم هجری) Journal Article

نوروز از کهن‌‌ترین، مهم‌‌ترین و مشهورترین جشن‌‌های ایرانی است که در عصر اسلامی نیز فراموش نشد و در آثار نویسندگان بازتاب پیدا کرد و آنان کتاب‌‌هایی با عنوان نوروزنامه نوشتند. در این مقاله کوشیده شد تا با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی، آغاز، گسترش، زبان، ساختار، محتوا، پراکندگی و دیگر موضوعات مربوط به این آثار تا سدۀ 9ق بررسی شود. پرسش اصلی این است که نگارش نوروزنامه‌‌ها و گسترش نوشتن آثاری با این عنوان تحت‌تأثیر چه عوامل و انگیزه‌‌هایی شکل‌ گرفت. بررسی نشان می‌‌دهد که نگارش نوروزنامه‌‌ها از سدۀ دوم هجری آغاز شد؛ اما اوج نگارش این آثار در سدۀ سوم و چهارم هجری بود. متن نوروزنامه‌‌ها روان و ساده و پربسامدترین موضوعات مطرح‌شده در آنها آیین پادشاهان ایران در برگزاری نوروز، تقویم بر اساس نوروز ایرانی و حل مشکل نامتناسب‌بودنِ زمان گردآوری خراج، علل برپایی جشن‌‌های ایرانیان، اشعار و آداب‌ و رسوم نوروزی، پیامد قرارگرفتن نوروز در هر یک از روزهای هفته و بیان احکام فقهی نوروز است. انگیزۀ اصلی نویسندگان نوروزنامه‌‌ها،‌ علایق و تمایلات ادبی آنها و از سوی دیگر تلاش برای استمرار فرهنگ و تمدن ایرانی در عصر عربی‌اسلامی بوده است. از هفده نوروزنامه که نامشان در منابع مختلف ثبت‌ شده، اکنون تنها پنج اثر در دسترس است.

Nowruz, one of the ancient, central and glorious Iranian holidays that was even practiced in the Islamic era, is reflected in the works of famous authors so that they have composed specific books called Nowruznameh. This article, using a descriptive-analytical method, attempted to study the genesis, development, language, structure, content, dispersion and other issues pertained to these works up to the 9th century A.H. The main question concerns the contributing factors and drives of writing Nowruznameh as well as the expansion and appeal of such works. The results suggest that the composition of Nowruznameh began in the second century A.H. but it reached its zenith in the third and fourth centuries A.H. Nowruznamehs have a fluent and simple language and the most frequently discussed topics in these works include the rituals and traditions of Iranian kings in observing Nowruz, the development of a calendar based on Iranian Nowruz, the resolution of the inconsistency in the time of collecting taxes, and tolls, the rationales behind Iranian festivals, Nowruz poems, and customs, the consequences of Nowruz being designated to a certain day of the week, and discussion of the jurisprudential rules of Nowruz.The primary motivation of Nowruznameh authors was their literary interests and tendencies, and their efforts to sustain and revive Iranian culture and civilization in the Arab-Islamic era on the other. Of the seventeen Nowruznamehs whose names have been recorded in various sources, only five works are available

بررسی نوروزنامه ها در عصر اسلامی (تا سدة نهم هجری ) 3 عبدالرحیم قنوات ٢، مریم اورعی قدیری تاریخ دریافت : ١٤٠٠/٠٥/٢٢ تاریخ پذیرش : ١٤٠٠/٠٧/٢٢ چکیده نوروز از کهن ترین ، مهم ترین و مـشهورترین جـشن هـای ایرانـی اسـت کـه در عـصر اسلامی نیز فراموش نشد و در آثار نویسندگان بازتاب پیدا کرد و آنان کتـاب هـایی بـا عنــوان نوروزنامــه نوشــتند. پیشینه پیش از این ، پژوهش هایی دربارة برخی از نوروزنامه ها انجـام شـده اسـت کـه از آن میـان می توان به مقالة «نوروز و نوروزنامه »، اثر سیدمحمدمحیط طباطبایی اشاره کرد کـه بـه صـورت گذرا به نوروزنامة خیام پرداخته است . (5133/4 :1377 (به تصویر صفحه مراجعه شود)نوروزنامه ، کتابخانه ، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی ، شمارة ثبت ١٢٨٢٧ نکته ای که باید به آن اشاره کرد این است که ترمـذی بـه برخـی از اندیـشه هـای رایـج در محیط مـاوراءالنهر گـرایش داشـته اسـت (خـانی ،١٣٩٧: ١٩٣-١٧١). دربارة نام کتاب باید به این نکته اشاره کرد که در زبان عربی واژة نوروز به صورت «َنیروز» به کار رفته و به صـورت «نیاریز» و «النواریز» جمع بسته شده است . احتمالاً مؤلف در این کتاب که به جشن های ایرانیان و آداب و آیین آن ها اختصاص داده ، به نـوروز و رسـوم آن نیز اشاره کرده است . نویسندگان این آثار در بخش های مختلف کتاب خود با الفاظی مانند النوروز و النیروز به جشن نوروز توجه کرده اند. Moḥammadī Malāyerī, Moḥammad (1379), History and culture of Iran during the transition from the Sassanid era to the Islamic era, Tehrān, Toos.