تناسب هندسی در متون زرتشتی و شاهنامه Journal Article

آفرینش خداوند بر مبنای تناسباتی است که تنها برخی از آن‌ها برای انسان آشکار شده است. در میان تناسب‌هایی که در شکل و عمل کرد آفریده‌ها وجود دارد، تناسبات هندسی از لحاظ زیبایی بصری و استحکام ساختاری، اهمیت فراوان دارد. هدف از پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی، بررسی شواهدی از تناسب هندسی در متون زرتشتی و شاهنامه و بررسی ابعاد یا اشکال هندسی که به صراحت در متن بیان شده و پاسخ دادن به این پرسش که تناسب هندسی ذکر شده در این متون از چه نوعی است و تا چه اندازه با مفهوم کنونی این تناسب‌ها همخوانی دارد. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد که در متون زرتشتی و شاهنامه شواهدی از تناسب هندسی مربع و دایره در نخستین آفریده‌های اهورایی و در برخی سازه‌های بشری وجود داشته است. این‌گونه به نظر می‌رسد که این تناسب‌های اساطیری با مفهوم فعلی آنان نیز قابل توجیه است؛ زیرا هرگاه وجه روحانی یک پدیده غالب‌تر باشد، شکل هندسی آن به دایره نزدیک‌تر است. همچنین در جایی که سخن از عالم جسم به میان می‌آید، شواهدی از تناسب هندسی مربع یافت می‌شود.

God has created the universe according to patterns which only some of them have been revealed to man. Among these patterns related to the form and function of creatures, geometric patterns and proportions are of great importance in terms of visual beauty and structural strength. The purpose of this descriptive-analytical study is to study the signs of geometric proportion in Zoroastrian texts and Shahnameh. The type of proportion and the geometric shapes that are explicitly stated in these texts are examined and the following questions are answered: What is the type of geometric proportion mentioned in these texts? To what extent do these proportions correspond to their current meaning? The results of the research show that according to Zoroastrian texts and Shahnameh, there are signs of using the geometric proportions of squares and circles in the first creatures of Ahura and in some man-made structures. These mythological proportions seem to be close to the classic concept of proportion, according to which if the spiritual aspect of a phenomenon is greater, its geometric shape will be closer to a circle. Also, when it comes to the physical world, the issue of geometric proportion of square is raised.

آنچه اين پژوهش را از ساير پژوهش هاي اين حوزه متمايز ميکند، س ١٨ ـ ش ٦٦ـ بهار ١٤٠١ ـــــــــــــــــــــــ تناسب هندسي در متون زرتشتي و شاهنامه ١٥٧ نگاه کردن به مبحث تناسب هندسي از زاويه ديد ادبيات و بيش از آن از منظر اسطوره است ؛ زيرا در اسطوره زمان و مکان وجود ندارد و عناصر اساطيري گاهي آنقدر شاخ و برگ پيدا ميکند که اصل آن به راحتي قابل تشخيص نيست . سؤال و روش پژوهش فرضيه پژوهش اين است که در متون زرتشتي و شاهنامه که بخش بزرگي از اسطوره ، فرهنگ و ادبيات ايران را دربر ميگيرد، شواهدي از هندسه تناسب وجود دارد که نشان ميدهد به کار بردن اين گونه تناسب ها محدود به زمان و ١٥٨/ فصلنامۀ ادبيات عرفاني و اسطوره شناختي ـــــ سيّده صديقه حسيني دشتيخواني ـ روح الله هادي مکان نيست و جلوه هاي آن حتي در اساطير نيز قابل توجه است . » (بمانيان و همکاران ١٣٨٩: ١٥) تناسب به دليل ايجاد زيبايي بصري، ١٦٠/ فصلنامۀ ادبيات عرفاني و اسطوره شناختي ـــــ سيّده صديقه حسيني دشتيخواني ـ روح الله هادي در معماري و هنرهاي تجسمي از اهميتي ويژه برخوردار است و تقريبا همه آثار هنري براساس نوعي تناسب به وجود آمده اند. Edward Stoken س ١٨ ـ ش ٦٦ـ بهار ١٤٠١ ـــــــــــــــــــــــ تناسب هندسي در متون زرتشتي و شاهنامه ١٦٣ در تاريخ اساطيري ايران که در برخي از اين منابع ذکر شده است ، آفرينش در زمان اساطيري دوازده هزارساله اتفاق ميافتد و به چهار دوره سه هزار ساله تقسيم ميشود.