نقش تلفیق برداشت های موسّع تفسیری و فقهی از آیه‌ی «أوْفُوا بِالْعُقود» در توسعه نظام قراردادها در تمدّن اسلامی Journal Article

Writer: الشریف، محمد مهدی ؛ کیوانی هفشجانی، داریوش ؛

قرآن، فرهنگ و تمدن زمستان 1400 - شماره 6 ، ب (Ministry of Science (‎14 page(s) - From 52 to 65 )

Keywords: توسعه عقود تمدّن اسلامی اوفوا بالعقود قراردادهای نوین قراردادهای عقد فقه تفسیر اسلامی موسع قم

Abstract:

خداوند در فراز نخست آیه‌ی 1 سوره‌ی مائده می‎فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‎اید به عقود خود وفا کنید». در باب مفهوم لفظ «عقود» در این آیه، میان مفسران قرآن کریم اختلاف دیدگاه وجود دارد. برخی با تفسیر مضیّق این آیه، عقود را منحصراً به مواردی همچون «عهود مسلمانان و مشرکان» یا «میثاق‎های اهل کتاب برای تصدیق نبوت حضرت محمّد (ص)» یا «عهود پذیرش خلافت حضرت علی (ع)» یا «احلاف» یا «محرمات و واجبات» عطف نموده‎اند. گروهی دیگر با برداشتی موسّع از آیه مورد بحث، آن را شامل جمیع «احکام الهی»، «قراردادهای اجتماعی»، «اعمال حقوقی» و «عهود انسان با خداوند» دانسته‎اند. هم‌سوی با مفسران، فقیهان نیز از «أوفوا بالعقود» دو برداشت مضیّق و موسّع داشته‎اند: برخی وجوب وفای به قراردادها را تنها شامل عقود رایج در عهد شارع مقدس انگاشته و گروهی همه قراردادها را مشمول وجوب یاد شده قلمداد کرده‎اند. نگارندگان با عنایت به عموم لفظ عقود، برداشت‎های تفسیری و فقهی موسّع را صحیح‎تر دانسته‎اند؛ مضافاً نشان داده‎اند هم‎نشینی این دو برداشت، به وضوح نظام قراردادهای تمدّن اسلامی را کارآمد نموده و در طول تاریخ توسعه داده است، زیرا از رهگذر اعتباربخشی به قراردادهای نوین و اثرگذاری بر قوانین موضوعه، تسهیل روابط اجتماعی و تقویت رفاه عمومی را در پی داشته است.

Machine summary:

نقش تلفیق برداشت‎های موسّع تفسیری و فقهی از آیه‌ی «أوْفُوا بِالْعُقود» در توسعه نظام قراردادها در تمدّن اسلامی محمد مهدی الشریف 1 داریوش کیوانی هفشجانی 2 دریافت: 17/01/1400 پذیرش: 15/12/1400 چکیده خداوند در فراز نخست آیه‌ی 1 سوره‌ی مائده می‎فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‎اید به عقود خود وفا کنید». نگارندگان با عنایت به عموم لفظ عقود، برداشت‎های تفسیری و فقهی موسّع را صحیح‎تر دانسته‎اند؛ مضافاً نشان داده‎اند هم‎نشینی این دو برداشت، به وضوح نظام قراردادهای تمدّن اسلامی را کارآمد نموده و در طول تاریخ توسعه داده است، زیرا از رهگذر اعتباربخشی به قراردادهای نوین و اثرگذاری بر قوانین موضوعه، تسهیل روابط اجتماعی و تقویت رفاه عمومی را در پی داشته است. همچنین در نگاه موصوف، عقدی نامعین، مستقل یا غیرمعهود است که در زمان شارع متداول نبوده و بعدها پدیدار گشته است؛ امّا در حقوق امروزی، عقود معین، قراردادهایی هستند که اسم، آثار و احکامشان در قوانین موضوعه‌ی برخاسته از عرف منعکس شده است، در غیر این صورت نامعین خواهند بود (محقق داماد و همکاران، 1394، ج1، 151). بر این اساس، آیا حکم این آیه، قراردادهای نامعین را هم در بر می‎گیرد و یا صرفاً به عقود معین رایج در عهد شارع معطوف می‎شود؟ آیا اساساً می‎توان قراردادهای بشری را مصداق لفظ عقود در مانحن فیه دانست؟ اهمیّت پاسخ‎دهی به این دو پرسش بدین خاطر است که اگر پاسخ آن‎ها مثبت باشد، کارآمدسازی و توسعه‌ی نظام حقوق قراردادهای تمدّن اسلامی را در پی خواهد داشت، چه این که روابط اجتماعی را تسهیل و رفاه عمومی را بیشینه می‎سازد.

Download citation file :
(پژوهیار, , , )

Download PDF
Downlaod HTML

Shortlink:

Page: