Abstract:
مرزها ضمن آنکه عامل جداکننده دو واحد سیاسی هستند، درگذر تاریخی میان دو ملت همواره نقش صلح و جنگ را ایفا میکنند، ایران که با برنامهریزی نظام سلطه در تاریخ معاصر خود متحمل انعقاد قراردادها و معاهدات مرزی زیان باری بوده است، در باب اختلافات مرزی همواره عامل تهدیدکنندهای از سوی همسایگان به شمار میرفته است. تحقیق حاضر در جهت دستیابی به شناخت کامل و درک بهتر شاخصهای موثر در اختلافات مرزی ایران با کشور همسایه غربی خود یعنی عراق باهدف تبیین فرایند و زمینههای قراردادهایی است که در یکصد سال گذشته میان دو کشور به امضاء رسیده است. درگیریهای مرزی ایران و عراق میراث اختلافات مرزی ایران و عثمانی است، اختلافات و درگیریهایی که در مقاطع مختلف جنگ و صلح با انعقاد عهدنامهها و قراردادهای مرزی همسو با نقش استعمارگران شرق و غرب با تکیهبر همان جدالهای مرزی همراه با نزاعهای اعتقادی و مذهبی دو کشور (ایران و عثمانی) نقش میانجی و واسطه را در تعیین حدودوثغور مرزی بر عهده داشتند و با توجه به نقش و واسطهگری بیگانگان هرگز این معاهدات نتوانست پایانبخش درگیری حامیان دو ملت باشد. با موجودیت یافتن کشور عراق که به دنبال تجزیه کشور عثمانی درنتیجه جنگ جهانی اول شکل گرفت تنشها و اختلافات مرزی با ایران نهتنها پایان نیافت بلکه این منازعات با تکیهبر مشاجرات مذهبی و قومی (عرب و عجم) که از سوی دولت بعثی عراق مطرح میشد، نهایتا به جنگ هشتساله میان دو کشور منجر گردید. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و جمعآوری اطلاعات از روش اسنادی و مدارک سیاسی و پروتکلهای مرزی دو کشور با شیوه مطالعات کتابخانهای و آرشیو مراکز اسناد است. این پژوهش در پی پاسخ به این سوالات است که کدام نقطه مرزی در اختلافات ایران و عراق بیشترین تاثیر را در تیرگی روابط و برخوردهای نظامی داشته است؟ نقش عهدنامههای مرزی و مخصوصا شاخصترین آن قرارداد 1975 الجزایر چه تاثیری در دوران صلح و جنگ میان ایران و عراق داشته است.؟ یافتههای پژوهش همچنین نشان میدهد که با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، چگونه ابرقدرتهای شرق و غرب درراه حفظ منافع خود با تحریک دولت بعثی عراق به بهانه اختلافات مرزی با همسایه شرقی خود جنگ هشتسالهای را بر دولت و ملت ایران تحمیل کردند.
Machine summary:
در بررسـي و تبيـين قراردادهـا و معاهدات مرزي طرح اين مسئله مهم است کـه چـرا حکومـت بعثـي عـراق بعـد از پيـروزي انقلاب اسلامي در ايران عهدنامه ١٩٧٥ الجزاير را ملغي اعـلام و تجـاوز بـه خـاک ايـران را آغاز کرد؟ همچنين شناخت بهانه هايي که حکومت بعثي عراق به آن متوسـل شـد ازجملـه اهدافي است که در اختلافات مرزي و تأثير آن بـر جنـگ تحميلـي در تحقيـق فـوق مـورد ارزيابي قرارگرفته است .
اهميت موضوع نيز در ايـن اسـت کـه دولـت بعثـي عـراق و رژيـم پهلوي در ايران ، قبل از پيروزي انقلاب اسلامي دريک رقابت منطقـه اي بـه سـر ميبردنـد و يک نوع افزايش قدرت در ابعاد نظامي براي هردو کشور با توسل به کمک هاي تسـليحاتي ابرقدرت هاي شرق و غرب ترسيم شده بود که همـين امـر در موازنـه قـدرت بعـد از سـقوط رژيم شاه در خاورميانه به نفع دولت بعثي عراق حاصل شد.
اين پژوهش تلاش دارد با تبيين روابـط و مؤلفـه هاي مؤثر در آغاز جنگ بر پايـه مطالعـات کتابخانـه اي، اينترنتـي و بـه روش اسـنادي و بررسـي 1- Don 2- Danube 3-Barcelona مدارک که شامل فيش برداري از اسـناد و مـدارک موجـود در آرشـيو مرکـز اسـناد ملـي و مرکز اسناد انقلاب اسلامي، کتابخانـه ، مقالـه ها، پايان نامـه ها، مجـلات ، نشـريات تخصصـي موردنياز را گردآوري کرده و نتايج مطالعات را مـورد تجزيـه وتحليل قـرار داده ، سـپس در مقام مقايسه از نتايج مطالعات ، به بررسي و چگونگي تغييرات در قراردادهـا و پروتکل هـاي مرزي و تأثير آن در روابط سياسي و پايبنـدي و يـا عـدم پايبنـدي دولـت ايـران و عـراق در انجام تعهدات پرداخته ميشود، موضوعي که در سايه اختلافات مـرزي نهايتـا بهانـه اي بـود براي شروع جنگ تحميلي هشت ساله عراق عليه ايران .