Abstract:
اﻧﺴﺎن از دﯾﺮﺑﺎز ﺑﻪ ﮔﺸﺖ و ﮔﺬار و ﻣﺴﺎﻓﺮت اﻫﻤﯿﺖ داده و از اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت و اﻃﻼﻋﺎت ﺧﻮﺑﯽ دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﺎ ﻇﻬﻮر اﺳﻼم و ﺗﺎﮐﯿﺪ ﻗﺮآن و اﺣﺎدﯾﺚ در ﻣﻮرد ﺳﻔﺮ، ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪﻧﻮﯾﺴﯽ ﻧﯿﺰ ﺟﻬﺖ ﺛﺒﺖ وﻗﺎﯾﻊ و ﮔﺰارﺷﺎت ﺣﺎﺻﻞ از ﺳﻔﺮ ﻣﻮرد اﻫﻤﯿﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ. اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻠﻮم و ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت اﻗﻮام و ﻣﻠﺘﻬﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺟﻬﺖ ﺑﺴﻂ و ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم ﺧﻮد دﻟﯿﻞ ﻣﻬﻤﯽ ﺑﺮای اﯾﻦ ﺳﻔﺮﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ. از ﺑﯿﻦ اﯾﻦ ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ، ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ ﻧﺎﺻﺮﺧﺴﺮو ﮐﻪ در ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ ﻫﺠﺮی ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺟﻬﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ. از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﺻﺮ ﺧﺴﺮو در ﺧﺼﻮص وﺿﻌﯿﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آﻧﺠﺎ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ اراﺋﻪ ﻣﯽدﻫﺪ، ﻣﺼﺮ اﺳﺖ. ﺗﻮﺻﯿﻒ وﺿﻌﯿﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺼﺮ، ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﻠﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ، اﯾﺠﺎد رﻓﺎه و اﻣﻨﯿﺖ در ﮐﻞ ﺳﺮزﻣﯿﻦ، اﻗﺘﺼﺎد ﭘﻮﯾﺎ، رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ و ﺟﻮاﻣﻊ در ﺣﺪ اﻋﻼء و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻬﺮه ﮐﺎﻓﯽ ﺟﺴﺘﻦ از ﻧﯿﻞ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﭘﺮآب ﺟﻬﺖ رﺷﺪ و ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ ﮐﺸﺎورزی و اﻗﺘﺼﺎدی ﮐﺸﻮر ﻣﺼﺮ از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ وی در ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪاش ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﮐﺮده اﺳﺖ. ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻮﺻﯿﻒﻫﺎی ﻧﺎﺻﺮ ﺧﺴﺮو، ﻣﺼﺮ از ﺟﻬﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ، از اﻗﺘﺼﺎد و اﻣﻨﯿﺖ و رﻓﺎه ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮﺧﻮردار و از ﻧﻈﺮ ﺷﮑﻮه ﻋﻤﺎرتﻫﺎ، ﺗﻨ ّﻮع ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﻣﺸﺎﻏﻞ در ﻣﯿﺎن ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻮده اﺳﺖ. اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﻪ روش ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪای و اﺳﻨﺎدی و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺤﺘﻮا اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ.
Machine summary:
ناصر خسرو در سرزمین مصر بسیار توقف نموده و توانسته است اطلاعات دقیق و مفیدی از مصر متمدن در آن زمان به ما ارائه دهد، وضعیت رود نیل و کشاورزی وابسته به آن، رفاه و امنیت جشنهای ملی و دینی مصریان و همچنین توجه خاص به مساجد و اهمیت آنها در امور فرهنگی و اجتماعی از موارد بسیار مهمی است که وی به آنها پرداخته است.
نادر و زین پور در کتاب «مجموعه سخن پارسی» که به سال 1370 توسط انتشارات امیرکبیر در تهران به چاپ رسیده است، سفرنامه را جزء شاهکارهای ادب فارسی دانسته و کتاب خود را براساس سفرهای ناصرخسرو فصل بندی نموده و از اولین سفر تا آخرین سفر وی را با گذر از شهرهای مختلف بلاد اسلامی و به ذکر دقیق مسافتها و جغرافیا و ساختهای زیستی مناطق و همچنین آب و هوای آنها پرداخته است.
ایگناتی یولیا نوویچ کروچکوفسکی در کتاب «تاریخ نوشتههای جغرافیایی در جهان اسلام» ترجمه ابوالقاسم پاینده به سال 1393 انتشارات علمی و فرهنگی تهران؛ از سفرهای حج ناصرخسرو صحبت نموده و بطور نمونه چند سفر وی به مناطق و بلاد را نوشته و در آن هیچ توضیح اضافی یا تفسیری در مورد سفر و مردم نیاورده است و تقسیم بندی در مورد طبقات اجتماعی صورت نداده است محمدعلی زکی طی مقالهای که در سال 1376 به رشته تحریر درآورده با عنوان «بررسی جامعه شناختی سفرنامه ناصرخسرو»، وی در این مقاله به معرفی شخصیت ناصرخسرو پرداخته و اهمیت موضوعات بیان شده در کتاب را آورده و نظامهای مختلف را به تفکیک بیان و آن را به چندین نظام مختلف مانند: اجتماعی، سیاسی، نظامی، اقتصادی و ...