Abstract:
تزکیه اصطلاح قرآنی است و دو معنا و مفهوم متضاد را با حمل می کند؛ خود سازی و خودستایی دو معنایی است که از این اصطلاح فهمیده می شود. تزکیه نفس در اینجا به معنای نسبت پاکی دادن به نفس یا همان خودستایی است، براساس سوره نجم آیه32، عمل خودستایی از رفتارهای زشت و ناپسند به حساب می آید؛ زیرا باعث می شود انسان از مدح خویش در حضور دیگران، از خودش یا اعمال و رفتارش خشنود شود و چنین حالتی غالبا موجب کبر یا عجب می شود. از آن سوی در سوره ضحی آیه11، خداوند به پیامبر امر می کند که نعمت های الهی را به زبان یا به حال و یا در عمل یادآور گردد. پرسش مقاله حاضر این است که محدوده ذکر فضایل بر اساس آیات قرآن به چه میزان است؟ این مقاله با شیوه توصیفی_ تحلیلی و با استفاده از منابع تفسیری معتبر اعم از شیعه و سنی به این نتایج دست یافته است که گاهی کسی کمال علمی یا عملی دارد و ضرورت هم اقتضاء می کند که خود را به داشتن آن معرفی کند و این مورد از باب خودستایی مذموم و منفی نیست بلکه از باب اتمام حجت یا الگو و نمونه عملی است که تاثیر فراوانی را در حوزه تربیتی و اجتماعی بر مخاطبان خواهد گذاشت.
Machine summary:
خداوند در بخش انتهایی آیه 32 سوره نجم، از خودستایی نهی نموده می فرماید: «الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَوَاحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ إِنَّ رَبَّكَ وَاسِعُ الْمَغْفِرَةِ هُوَ أَعْلَمُ بِكُمْ إِذْ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ إِذْ أَنْتُمْ أَجِنَّةٌ فِي بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ فَلَا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقَى؛ همانا کسانی که از گناهان کبیره و اعمال زشت جز صغیره دوری می کنند، آمرزش پروردگار تو گسترده است، او نسبت به شما از همه آگاهتر است، از آن هنگام که شما را از زمین آفرید و در آن موقع که به صورت جنین هائی در شکم مادرانتان بودید، پس خودستائی نکنید چرا که او پرهیزگاران را بهتر می شناسد».
تفسیر مجمع البیان در آیه 32 سوره نجم علامه طبرسی ذیل آیه مورد بحث می فرماید: از خودتان به عظمت یاد نکنید و هیچ گاه خود را با خوبی هایی که ندارید، مدح ننمائید، زیرا من نسبت به شما آگاهی بیشتری دارم، بعضی هم گفته اند: خویشتن را به علت داشتن خوبی هایی که دارید، تزکیه نمائید تا به عبادت و خشوع نزدیکتر بوده از ریاء دورتر باشید.
دیدگاه زمخشری در آیه 32 سوره نجم زمخشری ذیل آیه مورد بحث می نویسد: نسبت ندهید نفس خود را به پاکی عمل و زیادی خیر و طاعات یا به سوی پاکی و طهارت از گناهان؛ خداوند علم دارد به پاکی و تقوای شما قبل از اینکه از صلب آدم خارج بشوید.