Abstract:
فرجام‌گرایی از جمله مباحث اساسی در حوزه دین‌پژوهی و از دغدغه‌های ذهنی بشر به‌شمار می‌آید. این دغدغه به شیوه‌های گوناگون در متون دینی و آثار ملل بازتاب پیدا کرده است. یکی از جایگاه‌های طرح‌انگاره‌های فرجام‌گرایانه، معراج‌نامه‌ها و سفرنامه‌های روحانی است. درون‌مایه معراج‌نامه‌ها که بر اخلاقیات و التزام به اعمال خیر و احتراز از گناه و کردارهای ناشایست استوار است، متضمن طرح مبانی فرجام‌شناسی است. انجام مطالعات تطبیقی با رویکرد فرجام‌شناسی از جنبه‌های گوناگون، به‌ویژه معرفت ادیان حائز اهمیت است. با توجه به اهمیت این‌گونه مطالعات، هدف نوشتار حاضر بررسی تطبیقی معراج پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با سفر ارداویراف با رویکرد فرجام‌شناسی است. این بررسی که به روش توصیفی ـ تحلیلی صورت گرفته، کوشیده است تا شرایط و زمینه‌های موثر بر تکوین این سفرها و نمودهای فرجام‌گرایی در این آثار را واکاوی نماید. یافته‌های حاصل از این بررسی، به‌ویژه همسانی‌های موجود در «ارداویرافنامه» و روایت‌های معراج پیامبر صلی الله علیه و آله نشانگر غایتمندی عالم، معناداری هستی و باور به رستاخیز و سلسله مراتب نیکوکاران و بدکاران در این متون است.
Teleology is one of the main issues of religious studies and one of the mental concerns of human being. This concern is mentioned in religious texts and the works of nations in various ways. Books on the Prophet‟s Mi‟raj and spiritual travelogues is one of the places to put forward teleological ideas. The theme of books on Mi‟raj, which is based on morality and commitment to good deeds and avoidance of sin and wrongdoing, mentions the foundations of teleology. Comparative studies, with a teleological approach, is important from various aspects, especially the knowledge of religions. Given the importance of such studies, the purpose of this article is to make a comparative study between the Prophet's Mi‟raj and the journey of Arda Viraf with a teleological approach. This descriptive-analytical study has tried to investigate the conditions and backgrounds affecting the development of these journeys and study the manifestations of teleology in these works. The findings of this study, especially the similarities between the “book of Arda Viraf" and the narrations of Prophet Mohammad‟s Mi‟raj, indicate teleology of the world, meaningfulness of existence and the belief in the resurrection and the hierarchy of the virtuous and the wicked in these texts.
Machine summary:
بررسي پيشينه اين بحث نشان مي‌دهد که اگرچه آثار متعددي در مقايسه ارداويراف‌نامه با ساير آثار اين حوزه نگاشته شده، اما در مقايسه رويداد معراج پيامبرصلی‌الله‌علیه‌وآله با سفر ارداويراف از جنبه فرجام‌شناسي کاري صورت نگرفته است.
اين سير روحاني هم با دو ديدگاه بيان شده است: يکي سير روحاني با وجود استقرار روح در بدن، شبيه خواب؛ و ديگر مکاشفه با جدايي روح از آن، همانند آنچه درباره مرگ اختياري عرفا گفته مي‌شود.
علامه طباطبائي، در تفسير الميزان نظر خود را درباره کيفيت معراج اين‌گونه بيان مي‌کند: اصل معراج طبق صريح قرآن و روايات متواتر (بسيار) قابل انکار نيست؛ اما در مورد چگونگي معراج ظاهر آيه اول سوره اسراء بيانگر آن است که معراج پيامبرصلی‌الله‌علیه‌وآله از مکه تا بيت‌المقدس با جسم و روح بوده است، ولي معراج او از بيت‌المقدس تا آسمان‌ها امکان دارد که گفته شود: روحاني بوده است.
علامه طباطبائي در ذيل تفسير آيات آغاز سوره نجم، توضيح و نظريه خود را چنين بيان مي‌کند: ابن‌شهرآشوب در مناقب مي‌گويد: شيعه اماميه معتقدند که معراج پيامبرصلی‌الله‌علیه‌وآله از مکه تا بيت‌المقدس ـ چنان‌که آيه اول سوره اسراء بر آن دلالت دارد ـ با جسم و روح (با هم) بوده است، ولي در مورد چگونگي معراج آن حضرت از بيت‌المقدس تا آسمان‌ها با هم اختلاف کرده‌اند.
, ارداويراف پس از اين سفر و کشف و شهود، صلاحيت پيامبري اورمزد را پيدا مي‌کند (محمدي و نظري، 1387، ص۱۹۸) نتيجه‌گيري بررسي تطبيقي روايت معراج پيامبرصلی‌الله‌علیه‌وآله با ارداويراف‌نامه نشانگر همساني‌ها و متن‌آميزي اين دو رويداد، به‌ويژه از منظر فرجام‌شناسي است.
(
, 
, 
)
