Abstract:
اگزیستانسیالیسم، مکتب فکری است که به دغدغههای بودن و هستن آدمی در جهان هستی میپردازد. از مؤلفههای نخستین و اساسی که این افق اندیشگی سعی در تبیین آن دارد، آزادی است. اندیشمندان این رویکرد اندیشگی، آزادی و مسئولیتپذیری انسان را در جهان زیستۀ خویش از اولین و مهمترین کارکرد آدمی در جهان بیرون و درون او میدانند. از آنجا که اساس تفکر آدمی در اندیشیدن به جهان خود، استعاری است، استعارههای مفهومی از مهمترین ابزار و محملهایی است که میتواند مؤلفۀ اگزیستانسیالیستی آزادی را در خود جای دهد. پژوهش حاضر بر بنیان رویکرد اندیشۀ اگزیستانسیالیسم به هستن آدمی و جایگاه مقولۀ آزادی در آن به متن مینگرد. نظر به اهمیت نقش و تأثیر کتابهای درسی، بهویژه استعارههای آن در ذهنیت و اندیشۀ خودآگاه و ناخودآگاه دانشآموزان، این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی-تفسیری و با هدف تبیین و چگونگی کارکرد بنمایۀ اگزیستانسیالیستی آزادی به بررسی این درونمایه در لایههای زبانیِ رویین و زیرین استعارههای مفهومی کتاب فارسی یازدهم دورۀ دوم متوسطه میپردازد. بر اساس یافتهها، در متنهای گوناگون فارسی یازدهم به ترتیب سه استعارۀ مفهومی بنیادین «آزادی، مبارزه است»، «خدا، پادشاه جبار است» و «آزادی، مسئولیتپذیری است» خود را از میان لایههای استعارههای مفهومی دیگر آشکار میکنند. همچنین، مؤلفان کتاب فارسی و آموزشگران در یاددهی متنهای درسی این کتاب باید التفات ویژهای به درونمایههای متن درسی داشته باشند که سویۀ آزادی و مسئولیت آدمی را کمرنگ یا بر آن تأکید میکنند. آگاهی، نقد و گفتوگوی مؤلفان، آموزشگران و دانشآموزان بر این سویهها، راهی است برای پرورش ذهنیت خلاق و در نتیجه زیستن و هستنی آگاهانه و شکوفا.
Existentialism is a school of thought that deals with the concerns of being and being in the universe. One of the first and basic components that this horizon of thinking tries to explain is freedom. Scholars of this thoughtful approach consider human freedom and responsibility in their living world as the first and most important function of man in his world outside and inside. Since the theme of human thinking about one's world is metaphorical, conceptual metaphors are one of the most important tools and means that can accommodate the existential component of freedom. The present study based on the position of freedom in the thought of existentialism and with a descriptive and analytical method, considering the importance of the role and effect of textbooks in the mentality and thought of students, examines the function of the existentialist theme of freedom in the conceptual metaphors of the eleventh-grade Persian textbook. Based on the study of this research, in the various texts of the 11th Farsi textbook, the three basic conceptual metaphors of "freedom is a struggle", "God is the king of tyranny" and "freedom is responsibility" are revealed among the metaphorical layers. Based on the findings of the present article, the authors of the Farsi book and the educators in teaching the textbooks of this book should pay special attention to the themes of the textbook that underestimate or emphasize the aspect of human freedom and responsibility. Awareness, critique, and dialogue of authors, educators, and students on these aspects is a way to cultivate a creative mindset and as a result, live and flourish consciously and being.
Machine summary:
بر اساس يافته ها، در متن هاي گوناگون فارسي يازدهم به ترتيب سه استعارة مفهومي بنيادين »آزادي، مبارزه است «، »خدا، پادشاه جبار است « و »آزادي، مسئوليت پذيري است « خود را از ميان لايه هاي استعاره هاي مفهومي ديگر آشکار ميکنند.
از آنجا که متون آموزشي با تکيه بر عناصر زباني از جمله استعارة مفهومي ٢، در آموزش و آشکارگي اين مفاهيم در افق ذهني دانش آموزان نقشي اساسي دارند؛ مسألۀ اين پژوهش ، بر اساس نقش و کارکرد بن مايۀ٣ اگزيستانسياليستي مؤلفۀ آزادي در استعاره هاي مفهومي کتاب فارسي سال يازدهم دورة متوسطه شکل ميگيرد.
در اين نگاشت استعاري، پدر تداعيکنندة نقش کنترل گر، تنبيه کننده و فعال مايشاء و مادر يادآور مهر و سرپرستي عاشقانه است (ديرينگر و الر، ١٣٩٦، صص ٣١-٣٠)؛ اما در اينجا شاعر با استعارة مفهومي «خداوند، پادشاه جبار است »، صرفا سويۀ مطلق بودن هستي و فرمان خداوند را ميبيند که در برابر آن ، آدمي نه تنها در هيچ فضاي آزادي نميتواند تنفس کند؛ بلکه بايد چونان برده اي، تمام و کمال در چنبره و قيد فرمان خداوند باشد؛ حال آن که اصليترين متن مقدس ديني بر سعي، کوشش ، تغيير و مسئوليت آدمي در زيستن و هستن خود تاکيد ميکند (نجم : ٣٩؛ رعد: ١١).