Abstract:
محوطه تل قلعه سیفآباد با وسعت تقریبی 160 هکتار، یکی از محوطههای مهم دوره ساسانی است که در غرب دریاچه پریشان، در جنوبغربی شهر کازرون بر روی بستر طبیعی تل پهن شکل گرفته است. به دلیل انتقال خط لوله گاز کازرون- شیراز، در فاصله سالهای 1363 تا 1365، بخش میانی این محوطه به شدت تخریب شد. در نتیجه این آسیبهای ویرانگر، و نمایان شدن مواد فرهنگی، فعالیت سودجویان آثار باستانی در این محوطه آغاز گردید. در سالهای 1393 و 1396 بعد از پیگیریهای متعدد دو فصل کاوش علمی نجات بخشی، در این محوطه انجام شد که حاصل آن کشف یافتههای مهمی از دوره میانه و پایانی ساسانی بود. با توجه به تک دورهای بودن این محوطه، از همان ابتدا کاوش افقی گسترده در دستور کار قرار گرفت. بقایای معماری کاوش شده نشان میدهد که قسمتی از بخش داخلی بنا و تعداد زیادی فضای نسبتاً کوچک مستطیل شکل است که از مصالح سنگ، گچ، خشت و آجر ساخته شده است. دیوار خارجی این بنا از مصالح لاشه سنگ با ملاط گچ، و دیوارهای جداکننده فضاهای داخلی، اغلب از مصالح خشت و در مواردی از آجر و گچ و سنگ ساخته شده است. بر اساس عکسهای هوایی سال 1335، بقایای مجموعه بناهای متعددی در سرتاسر سطح پشتههای طبیعی دیده میشود. با توجه به کاوشهای انجامشده و بررسیهای سطحی، احتمالاً محل کاوش شده بقایای بنای چهارگوشی است به ابعاد تقریبی 75 در 80 متر است و پلان این بنا با وجود اینکه منحصر به فرد است اما شباهتهایی با پلان قلعههای ساسانی دارد و برخلاف قلعـههای نظامی این دوره، و با توجه به یافتـههای درون فـضاهای کاوش شده، کاربری این بنا در ارتباط با فعالیتهای اقتصادی، جمعآوری، فرآوری و توزیع و مدیریت محصولات کشاورزی بخصوص خرما بوده است. بر اساس شواهد موجود باستانشناسی، این بخش از محوطه، بهطور ناگهانی و احتمالاً براثر عوامل طبیعی یا انسانی تخریب و متروکه شده است. به دلیل ترک ناگهانی، شواهد مرتبط با فعالیتهای روزمره اقتصادی در این مکان در جای اصلی خود در فضاهای معماری به جای مانده، که مطالعه آنها به ما کمک میکند تا نوع و نحوه فعالیتهای انجامشده در این بنای دوره ساسانی را درک کنیم.
The archaeological site of Tol-e Qaleh Seyfabad, with an area of approximately 160 hectares, is one of the important sites of the Sasanian period, which was formed about 500m west of Parishan Lake, in the southwest of Kazerun city, on the natural hill so-called Tol-e Pahan. Due to the building of the Kazerun-Shiraz gas pipeline between 1984 and 1986, the middle part of this site was severely destroyed. Archaeological excavation, as well as ground surveys, show that the exposed building/fort in Tol-e Qaleh Seyfabad has a quadrangular structure, each side of which is probably between 75 and 80 m long, and there were probably four towers in its four corners. The low thickness of the external wall, the type, and quality of construction materials used in it, as well as the dimensions of the interior spaces/units, may indicate that the building was not very high. The spaces adjacent to the northwestern principal wall are generally small and are used for storing and processing agricultural products.In the four corners of the Nakhlak fort located in the intermediate region of Naein and Anarak, the towers are similar to Tol-e Qaleh Seyfabad’s tower, although it has a different plan. In addition, other defensive buildings such as Fulayj fort in Oman, Gorgan Wall fortifications, and Abu Sharifa fort in Mesopotamia are among the defensive structures that are similar to the Tol-e Qaleh Seyfabad building in terms of plans and towers. Archaeological excavation, as well as ground surveys, show that the exposed building/fort in Tol-e Qaleh Seyfabad has a quadrangular structure, each side of which is probably between 75 and 80 m long, and there were probably four towers in its four corners. The low thickness of the external wall, the type, and quality of construction materials used in it, as well as the dimensions of the interior spaces/units, may indicate that the building was not very high. The spaces adjacent to the northwestern principal wall are generally small and are used for storing and processing agricultural products.
Machine summary:
2: Aerial photograph of Tol-e Qaleh taken in 1956, merged with Google Earth photo of 2016, (courtesy of Marzieh Badaghi 2019) بررسي هاي ميداني نشان مي دهد که وسعت محوطه حدود ١٦٠ هکتار است که بخش کاوش شده تل قلعه ( بناي چهارگوشه در عکس هاي هوايي ) يکي از بناهاي مجموعه اين محوطه است که بر روي بخش هاي شرقي و جنوب غربي تل پهن شکل گرفته است .
5: The architectural spaces recovered from the first season of excavation (after Ghasemi, et al, 2020,287, fig16) درگاهي که از ترانشه شمارة IV به دست آمد در شرقي ترين نقطه رو به سمت درياچه پريشان ، دسترسي به فضاي دروني قلعه را امکان پذير مي ساخته ، آنچه که باعث گرديد اين نقطه جهت کاوش انتخاب شود، شواهدي از يک ديوار، مشابه ديوار اصلي در ضلع شمال غربي بود که پشت آن گودالي توسط حفاران قاچاق کنده شده بود.
( تصوير شمارة ٧) (نقشه شمارة ( 3 / نقشۀ شمارة ٣: فضاهاي معماري کاوش شده در فصل دوم ، تهيه و ترسيم : معصومه حيدري فر ١٣٩٦ Map. 3: Architectural spaces revealed in the second season of excavation (courtesy of Masoumeh Heidarifar 2017) با نمايان شدن اين برج ، ساختار و پلان تقريبي و فرضي بناي کاوش شده در تل قلعه تا حدودي قابل بازسازي است که در عکس هوايي سال ١٣٣٥ نيز مشاهده مي شود.