Abstract:
فتوحات صدر اسلام ازجمله رویدادهای مهمی تلقی میشود که پیامدهای ناشی از آن، آثار مهمی را بر حیات مادی و معنوی مسلمانان بر جای نهاده است. از سوی دیگر، تاثیرات این رویداد عظیم بر حوزه حدیث را نمیتوان کتمان نمود؛ لذا پژوهش حاضر با نظر به فضای حاکم بر فتوحات به دنبال بررسی این پرسش است که اثربخشی اقدامات خلفا بهمثابه رخدادهای موثر در تاریخ حکومت اسلامی، بر حوزة احادیث به چه میزان بوده و فتوحات نیز در پیدایش روایت مزبور، چه نقشی را ایفا نموده است؟ گفتنی است سیر تاریخی تالیفات پیرامون فتوحات، گواه از اهتمام فراوانی دارد که بدان مبذول داشتهاند؛ لکن فقدان مطالعات حدیثی در باب خاستگاه روایت، ضرورت پرداخت بدان را آشکار میسازد. ازاینروی، در این نوشتار سعی شده است با پاسخ به سوال فوق مبنی بر تاثیرات فتوحات بر زمینههای پیدایش روایت، قدری از کاستیهای موجود برطرف گردد. باید گفت این پژوهش، با اتخاذ رویکردی نظری و بهرهوری از شیوة توصیفیـتحلیلی بدین رهیافت نائل آمد که نظریه عدالت اصحاب بهمثابه نمونهای از باور کلامی اهلسنت، موضوعی است که بهموجب آن گستره روایات مجعول و یا همانندسازی شده را میتوان شاهد بود. به بیان دیگر، تاثیر رویدادها و باورهای کلامی بر حوزة ماثورات قابل کتمان نبوده و آثار آنها بر همانندسازی روایات با ذکر مصادیقی چند تبیین گردید. شبیهسازی جنگهای پیامبر (ص) و خلفا از سوی نسلهای پس از صحابه، در راستای توجیه فتوحات بهعنوان مصداقی از جنگهای ابتدایی و نیز تقویت نظریه «عدالت اصحاب»، زمینههای پیدایش روایت را بیشازپیش فراهم نموده است.
AbstractThe conquests of the early Islam are considered among the important events, the consequences of which have left important effects on the material and spiritual lives of Muslims. On the other hand, the impact of these prominent events on the field of hadith studies cannot be ignored. Therefore, the present research tried to examine the question of the effectiveness of the actions of the caliphs, as influential events in the history of Islamic government, in hadiths, and the role played by the conquests in the creation of the hadith of "I have been ordered to fight against the people". It should be mentioned that the historical course of the works about the conquests shows the great attention scholars have paid to them. However, the lack of hadith studies about the origin of the aforementioned narration reveals the necessity of addressing it. Therefore, in this article, an attempt has been made to overcome some of the existing shortcomings by answering the question of the effects of conquests on the contexts of the creation of narrations. By adopting a theoretical approach, this descriptive-analytical study reached the conclusion that through the theory of the justice of the Companions of the Prophet, as an example of the kalami belief of Sunnis, we can witness the range of forged or replicated narrations. In other words, the effects of evens and kalami beliefs on writings, including replicating narrations, are undeniable, and were explicated in this study via a number of examples. Reproducing the wars of the Prophet (PBUH) and the Caliphs by generations following the Companions of the Prophet, in order to justify the conquests as an example of the primary wars and also to strengthen the theory of "justice of the Companions of the Prophet", has more than ever provided the grounds for the origin of the narration.
Machine summary:
» وقايع رخ داده در صدر اسلام به ويژه اقدامات انجام پذيرفته از سوي خليفۀ دوم ، از جهات گوناگوني بر حوزٔە حديث اثرگذار بوده است به گونه اي که ميتوان رخدادهاي تلخي همچون ممنوعيت نقل و نگارش سنت رسول اکرم (ص )، فتوحات خلفا و پيامدهاي بر جاي مانده از آن ها را نمونه هايي از حوادثي برشمرد که وقوع و تأثير آن ها بر حوزٔە حديث امري انکار ناشدني است ؛ به عنوان مثال ، بيان وهب بن کيسان مبني بر تغيير تمامي سنت هاي پيامبر(ص ) حتي نماز به عنوان رکن اصلي اسلام (شافعي، ٢٦٩/١٤١٠:١)، به وضوح پيامد ناگوار ممنوعيت نقل حديث و تداوم اين اقدام را تا به هنگام روي کار آمدن عمر بن عبدالعزيز به عنوان رويدادي مهم ، آشکار ميسازد؛ لذا در ذيل مصاديق و نمونه هايي اشاره خواهد شد که تأثير اين دست از رويدادها در صدر اسلام به ويژه رخداد فتوحات را بر ابعاد گوناگون روايات به درستي بيان خواهد کرد.
اثربخشي فتوحات خلفا بر فرهنگ ديني مسلمانان همان گونه که بيان گرديد، فتوحات صدر اسلام ازجمله رويدادهاي مؤثر در پيدايش روايت مزبور به شمار ميرود؛ از اين روي، ضروري مينمايد پيش از طرح موضوع پديده همانندسازي و وقوع آن در روايات ، ـ که به نحوي بروز آن را در پس مشروعيت بخشي بر اقدامات خلفا (فتوحات ) ميتوان شاهد بود ـ، بر موضوعاتي نظير اثربخشي فتوحات بر فرهنگ ديني مسلمانان ، عدالت اصحاب و تلاش در ممانعت از مخدوش گشتن چهره خلفا و موجه نماياندن پيامدهاي ناشي از فتوحات ، نظري افکنده تا نمايي دقيق تر از پرسش فوق ترسيم گردد.