Abstract:
بیان مسئله: جامه‌های فتح صفوی، نوعی پوشش آیینی خاص هستند که بارزترین مشخصه و وجه اشتراک آن‌ها استفاده گسترده از کتیبه و خوشنویسی است. علاوه بر خط، انواع نقوش تزیینی و نمادین، علائم نجومی و جدول‌های طلسمی نیز در این پوشاک به‌کار رفته است. این پیراهن‌ها همانطور که از اسم آن‌ها برمی‌آید، اغلب به‌هنگام جنگ و زیر زره پوشیده می‌‌شد و هدف، احتمالاً باید نوعی حرز در دستیابی به فتح و پیروزی در میدان جنگ باشد.هدف: مقاله حاضر با هدف مطالعه بصری و محتوایی عناصر به‌کار رفته در جامه‌های فتح صفوی در جهت روشن شدن ارتباط بین مفاهیم کتیبه‌ها و نقوش و پی‌بردن به عوامل تأثیرگذار بر جامه‌ها با در نظر داشتن شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دوره صفوی و در جهت پاسخ به این پرسش«جامه‌های فتح دوره صفوی از نظر ساختار بصری و محتوایی دارای چه ویژگی‌‌هایی است و چه کتیبه‌ها، نقوش و نمادهایی در آن‌ها به‌کار رفته است؟» تدوین شده است.روش پژوهش: روش پژوهش تحلیلی-تاریخی بوده و مطالب به صورت مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی گردآوردی شده است. جامعه آماری و مطالعاتی نیز شامل سه نمونه از جامه‌های فتح مربوط به دوره صفوی است که در موزه‌های داخلی محفوظ هستند.یافته‌ها: با بررسی نمونه‌های موجود در موزه‌های ایران مشخص شد محتوای کتیبه‌ها و نقوش به‌کار رفته در جامه‌ها با یکدیگر مرتبط بوده و مضامین متون مقدس، نمادها و علائم به‌کار رفته در آن‌ها، هریک به‌نوعی بیانگر پیروزی، غلبه بر دشمنان و حفاظت در برابر انواع شرایط دشوار است. شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم بر دوره صفوی و عواملی چون مذهب، خرافه‌باوری و باستان‌گرایی، از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر نمونه‌های موجود محسوب می‌شوند؛ بر این اساس، علاوه بر استفاده از خوشنویسی به‌عنوان تزیین غالب، استفاده از نمادهای باستانی نیز مهم‌ترین وجه اشتراک این آثار است.
Machine summary:
یافته ها: با بررسی نمونه های موجود در موزه های ایران مشخص شد محتوای کتیبه ها و نقوش به کار رفته در جامه ها با یکدیگر مرتبط بوده و مضامین متون مقدس ، نمادها و علائم به کار رفته در آن ها، هریک به نوعی بیانگر پیروزی، غلبه بر دشمنان و حفاظت در برابر انواع شرایط دشوار است .
ir *این مقاله برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد نگارنده اول با عنوان «بازشناسی تزئینات جامه های فتح دوران صفوی و قاجار محفوظ در موزه های ایران » است ؛ در دانشگاه هنر تهران به راهنمایی نگارنده دوم ارائه شده است .
در ارائه یافته های پژوهش ، ابتدا انواع جامه های فتح موجود در جهان اسلام و ایران معرفی شده ؛ سپس جامه های فتح صفوی محفوظ در موزه های داخلی، از نظر کتیبه ، نقش و محتوا، به صورت مجزا بررسی گردیده است .
نمونه های موجود از جامه های فتح صفوی در موزه ها و مجموعه های خارجی بنا بر بررسیهای صورت گرفته تا به امروز، تعداد هفت پیراهن فتح از دوره صفوی به جا مانده است که پنج نمونه از آن ها در موزه های ملی ایران ، ملی قرآن ، ادب و عرفان اهر و مجموعه شخصی کریم زاده تبریزی و دو نمونه دیگر، در مجموعه ناصر خلیلی محفوظ هستند.
بنابر اطلاعات به دست آمده از موزه ملی ایران ، این پیراهن متعلق به قرن دهم هجری است ؛ اما بر اساس نوع برش و دوخت آن ، از قبیل مدل یقه و نواردوزی و پنبه دوزی به کار رفته در دور یقه و چاک پهلو و دو آستین ، همچنین بر اساس نقوش و تزیینات ، به نظر میرسد که متعلق به اواخر دوره صفوی باشد (تصویر ٨).
(
, 
, 
)
