Abstract:
در نوع نگاه و رویکرد یک مفسر نباید از شرایط حاکم بر عصر مفسر غافل بود. رویکرد و نگرش تفسیر الصافی به روایات تفسیری متأثر و برآیند فضای حاکم بر عصری است که مفسر در آن میزیسته است. تأثیر فضای حاکم بر سده یازدهم هجری، نیز بر رویکرد فیض کاشانی در ارزیابی روایات قابل انکار نیست. در نگاهی کلی و با ملاحظه شرایط فرهنگی و تاریخی عصر فیض کاشانی، میتوان تصدیق کرد که رویکرد حاکم بر این تفسیر، رویکرد نقلی بر پایه روایات اهل بیت: است. احادیثی نظیر«ان اللَّه جعل ولایتنا أهل البیت قطب القرآن و قطب جمیع الکتب علیها ...» و «نحن و اللَّه المأذونون .... نشفع لشیعتنا فلا یردّنا ربّنا» و «نحن الراسخون فی العلم و نحن نعلم تأویله» نمونههایی است که فیض کاشانی برای تثبیت گفتمان و هویت شیعه در عصر خود از آنها بهره گرفته است. بر همین اساس،او در مواجهه با روایات به مبانی همچون عدم تعارض اقوال معصومان، استفاده ابزاری از عقل، دفاع از هویت شیعه و.....اعتقاد دارد.
این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی در مقام تبیین چرایی و چگونگی تأثیر تحولات و جریانات عصری بر روند و بهرهگیری این مفسر در احادیث در تفسیر آیات قرآن است.
Machine summary:
1. بیان مسئله توجه به حدیث و تفسیرنویسی شیعی در سدههای هشتم و نهم هجری ادامه جریانی است که در اواخر سده چهارم و سده پنجم شکل گرفت و منابعی همچون متن قرآن، روایات اهل سنّت از پیامبر، اقوال صحابه و تابعین و استدلات عقلی در تبیین و تفسیر آیات جایگاه ویژهای داشت.
رواج اخباریگری در جامعه باعث شد که محدثان به نقد سندی و محتوایی احادیث پایبندی نداشته باشند، و تنها به جمعآوری احادیث بپردازند؛ 4 چنانکه فیض کاشانی در تفسیر الصافی روایاتی را که متناسب با آیه بوده، بدون هیچ گونه بررسی سندی و محتوایی و تنها به خاطر همسویی با موضوع آیه ذکر کرده است.
فیض کاشانی یکی از مقدمات دوازده گانه تفسیر خود را به این روایات اختصاص داده است.
آوردن روایت تأویلی در ذیل آیات نشان میدهد مفسر علاوه بر ظاهر آیات به معنای باطنی نیز توجه داشته از این رو روایات تأویلی را که بر اعتقادات امامیه دلالت دارد را انتخاب کرده و در ذیل آیات آورده است، گزینش منابع روایی و نقل روایت عامه به شرط موافقت با روایات امامیه نشان از باورهای مذهبی مؤلف دارد، پرداختن به حوادث تاریخی فدک و انتخاب روایات در حقانیت و عصمت ائمه:، 4 روایات در موضوع شفاعت، 5 ظهور، رجعت 6 و تأکید بر مرجعیت علمی اهل بیت: همه از مهمترین موضوعات اعتقادی شیعه است که فیض کاشانی در تفسیر خود توجه خاصی به آنها دارد.