Abstract:
تأسیس و توسعۀ رشتههای دانشگاهی را میتوان محصول مجموعهای از تأثیرات اجتماعی و تاریخی دانست. علوم تربیتی به عنوان یک رشته دانشگاهی از مهرماه 1311 در دانشسرای عالی تأسیس شد، اما سئوال اساسی آن است که این آغاز بر بستر چه تحولات تاریخی شکل گرفته است و در توسعۀ خود چه روندی را طی کرده است؟ به نظر میرسد شکلگیری علوم تربیتی در ایران بر بستری از تحولات تاریخی شامل الف) تأسیس دارالفنون ب) تحولات اجتماعی فرهنگی حد فاصل تأسیس دارالفنون تا مشروطیت، ج) مشروطیت و د) اعزام دانشجو به اروپا، روی داده است. ماحصل این تحولات آن بوده است که این رشته در کشور ما از نهادهای آموزشیِ سنتی بیرون نیاید و اتکاء به میراث حکَمی و فلسفی ما نداشته باشد. این رشته تنها توانست از طریق تربیتِ نیروی مورد نیاز آموزش و پرورش، ظهور یابد و خود را به جامعۀ سنتی ما بقبولاند و چه بسا اگر مسیر ظهور دیگری داشت با مقاومت روبرو میشد. علوم تربیتی پس از پدیدآیی بر چنین بستری، دورههای تاریخی ویژهای را طی کرده است تا به مرحله توسعۀ کمّی از سالهای ابتدایی دهه 70 شمسی برسد که هر یک از این دورهها، ویژگیهای خاص خود را داشته است.
In Iran, educational sciences began as an academic discipline in 1932, but, the essential questions here are, ‘what was the historical context of the establishment of Educational Sciences as a discipline in Iran?’ and ‘what process did it go through to reach the stage of quantitative development?’ It seems that the formation of educational sciences in Iran has taken place on the basis of historical factors including a) the founding of Darul-Fonun, b) the socio-cultural changes during the period between the founding of Dar ul-Fonun and the Persian Constitutional Revolution, c) the Persian Constitutional Revolution, and d) sending of students to Europe. As a result of these, Educational Sciences in Iran was not rooted in traditional educational institutions and not rely on our legal and philosophical heritage. Educational sciences in Iran, were only able to emerge from the channel of professional provision (ie, teacher education) and to accept itself in our traditional society, perhaps if it had another path of emergence, it would have faced resistance. After emerging in such a context, Educational Sciences have undergone special historical periods to reach the stage of quantitative development that was discussed.
Machine summary:
علوم تربیتی بهعنوان یک رشتۀ دانشگاهی از مهر 1311 در دانشسرای عالی تأسیس شد، اما سؤال اساسی آن است که این آغاز بر بستر کدام تحولات تاریخی شکل گرفته و در توسعۀ خود چه روندی را طی کرده است؟ بهنظر میرسد که شکلگیری علوم تربیتی در ایران بر بستری از تحولات تاریخی شامل الف.
تاکنون چند تلاش پژوهشی برای تبیین تحول آموزش عالی انجام شده است که یا آموزش عالی بهمعنای کلی آن (مانند سرمد 1372؛ معین 1387؛ سلیمی و محمدیمهر 1387؛ فراستخواه 1388؛ حسینی 1389؛ فتحی واجارگاه 1393؛ سلیمی و دیگران 1393) یا زمینههای خاصی از علوم تربیتی را موردتوجه قرار دادهاند و از آن جمله میتوان به «تاریخ فلسفۀ تعلیموتربیت در ایران» (شعبانی ورکی و محمدی چابکی 1387)، «سیر تحول تکنولوژی آموزشی در ایران» (فردانش 1387)، و تحول برنامهریزی درسی بهمثابۀ یک رشتۀ تحصیلی (موسیپور 1387؛ کیایی جمالی و دیگران 1397) اشاره کرد.
بااینحال، از حدود شصت سال پیش از بنیانگذاری علوم تربیتی بهعنوان یک رشتۀ دانشگاهی در ایران، تحولاتی تاریخی، اجتماعی، و فرهنگی در کشور روی داد که از آنها میتوان بهعنوان بستر شکلگیری این رشته یاد کرد.
گروه دوم که در سال 1290 اعزام شدند، شامل سی دانشجو بودند که چهارده نفر از آنها از رشتۀ تعلیموتربیت (معلمی) اعزام شده بودند و مهمترآنکه دکتر عیسی صدیق و دکتر علیاکبر سیاسی، که درواقع میتوان آنها را بنیانگذاران آموزش علوم تربیتی در کشور دانست، از این گروه بودهاند (سالنامۀ وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه 1312-1314).
علاوهبر اینها، تدریس دروس تاریخ تربیت و اصول تعلیموتربیت در دانشسرای عالی (اولین برنامۀ درسی رشتۀ علوم تربیتی که در دانشسرای عالی و پیش از تأسیس دانشگاه تهران اجرا شد) برعهدۀ عیسی صدیق بود.