Abstract:
هدفگذاری جوامع معاصر برای کسب حداکثری رشد اقتصادی دو پیامد جدی را بر پیکره معنوی فردی و اجتماعی انسانها بهدنبال داشته است. این دو پیامد شامل رهاکردن بعد معنوی و نیز تلاش برای انحراف، شخصیسازی و استفاده ابزاری از معنویت برای اهداف اقتصادی است. در این میان معنویت اسلامی با برخورداری از ماهیتی اصولی، ریشهدار و شریعتمحور به گونهای از جامعیت برخوردار است که التزام به لوازم آن، نهتنها مسیر پیشرفت اقتصادی را مسدود نمیکند، بلکه موجب تنقیح اهداف و پیشرفت بهتر میشود. در این پژوهش با استفاده از روش «دادهبنیاد» به بررسی روابط موجود و بیان کیفیت اثرگذاری معنویت اسلامی بر پیشرفت اقتصادی پرداخته شده است. نتایج حاصل بیانگر نحوه ارتباط و اثرگذاری مؤلفههای معنویت اسلامی بر روند پیشرفت اقتصادی در سه محور شرایط علّی، مداخلهگر و زمینهای است. برایناساس لازم است نخست بسترهای لازم برای رخداد پدیده توسط شرایط زمینهای مهیا و در مرحله بعدی با ایجاد شرایط و استفاده درست از شرایط مداخلهای اجزای راهبرد فراهم و تکمیل شود. مجموع عناصر ایجابی معنوی، راهبرد جامع «زیست مؤمنانه» را برای دستیابی به پیشرفت اقتصادی در مسیر تعالی، رشد و سعادت همهجانبه انسان ارائه و فرامین نظری و اجرایی مشخصی را بیان میکند؛ در مقابل عناصر سلبی معنوی با پیروی از مسیر «زیست سکولار» و با محور قرار دادن رشد اقتصادی، پیامدهای مخاطرهآمیزی را برای بشر رقم میزنند.
The targeting of contemporary societies to achieve maximum economic growth Has had two serious consequences on the individual and social spiritual body of human beings. These include abandoning the spiritual dimension as well as trying to deviate, personalize, and use spirituality as a tool for economic purposes. Meanwhile, Islamic spirituality, with its principled, rooted and Sharia-oriented nature, is comprehensive in such a way that adherence to its principles not only does not block the path of economic progress, but also leads to revision of goals and better progress. In this research, using grounded theory, the relationship between Islamic spirituality and economic progress and the quality of their influence on each other have been investigated. The results show how the components of Islamic spirituality relate and affect the process of economic development in three foci: causal, intervening and contextual conditions. Therefore, it is necessary to first prepare the necessary platforms for the occurrence of the phenomenon by the background conditions, and in the next stage, by creating the conditions and using the intervention conditions correctly, the components of the strategy should be provided and completed. The total of positive spiritual elements presents the comprehensive strategy of “the lifestyle of the believers” to achieve economic progress in the path of excellence, growth and all-round happiness of man and expresses specific theoretical and administrative orders; On the other hand, by following the path of “secular life” and focusing on economic growth, the negative spiritual elements create dangerous consequences for mankind.
Machine summary:
انفاق و فعالیتهای خیرخواهانه هرچند در نظر نخست فعالیتهای خیرخواهانه مادی و غیرمادی اموری دینی، شرعی و اخلاقی شمرده میشوند، اما بررسی شواهد کدگذاریشده نشان میدهد که براساس منابع اسلامی یکی از علل مهم بهبود شرایط اقتصادی است؛ در واقع اسلام با دعوت به انفاق، بهطور غیرمستقیم انسان را به کار و کوشش فرامیخواند، زیرا انفاق مادی مستلزم تمکن مالی است و تلاش برای فراهمکردن تمکن مالی، افزون بر اینکه خودش بهطور مستقیم تولید جامعه را تقویت میکند، انتقال بخشی از مازاد درآمد به نیازمندان موجب تقویت بنیه اقتصادی آنها و تقویت سرمایه انسانی موردنیاز برای رشد اقتصادی میشود؛ ازاینرو میتوان گفت انفاق عاملی است که رخداد توأمان پرورش بعد روحانی انسان و پیشرفت اقتصادی جامعه را در پی دارد.
از سوی دیگر هرچند اظهارنظر صریح در این باره مشکل است، اما از برخی آموزهها دریافت میشود که میتوان اثر عبادات را بهعنوان علل ناقصه در نظر گرفت؛ برای نمونه از امیرالمؤمنین علی( نقل است که فرمود: «الدّاعی بِلا عَمَلٍ کالرّامی بِلا وَتَرٍ؛ کسى که دعا میکند بدون عمل، مانند تیراندازی است که کمانش زه ندارد» (مجلسی، 1410، ج75، ص60)؛ دقت در ساختار بهدست آمده در روش دادهبنیاد نیز همین مسئله را تأیید میکند، زیرا مثلاً هرگاه از عناصر در ذیل عنوان شرایط زمینهای و یا مداخلهگر یاد میشود، بیانکننده این پیام است که عناصر مطرحشده در کنار سایر عوامل بیان شده کارکرد خود را خواهند داشت.