Abstract:
عرفا و صوفیّه برای بیان مفاهیم و اصطلاحات عرفان نظری و عرفان عملی همواره از آیات قرآن کریم بهره‌جسته‌اند؛ آنان برای بیان کشف و شهود و تجربیات عارفانه خود نیز هیچ زبانی را کارآمدتر و رساتر از زبان قرآن نمی‌دانستند. از این رو، می‌توان به‌آسانی و به‌وفور معنا، تفسیر، تاویل و مصداق بسیاری از آیات قرآن را در متون عرفان و تصوّف یافت. تمرکز اصلی این جستار بر مصادیق آیات قرآن در این متون است. متون عرفانی منتخب این جستار به زبان فارسی است. در ابتدای مقاله به ارائه تعریف مصداق در علم معنی‌شناسی پرداخته‌شده تا تفاوت آن با معنی "مفهوم" و "معنا" به‌دست‌آید و سپس تعاریف مصداق و تفاوت آن با تاویل در علوم قرآنی کاویده و در پایان نمونه‌هایی از مصادیق آیات قرآن در این متون ذکرگردیده‌است. "ملوک" و "قریه" در آیه 34 سورۀ نمل، "کرامت" در آیه 70 سوره اسراء، "امانت" در آیه 72 سوره احزاب و واژگان "صراط مستقیم"، "تقوی" و "هوی" از جمله مواردی است که در این جستار در بیست متن عرفانی فارسی، مصداق‌یابی شده‌است.
Mystics and Sufis have always used the verses of the Holy Qur'an to express the concepts and terms of theoretical and practical Mysticism; they did not consider any language more efficient and profound than the language of the Qur'an to express their mystical discoveries, intuitions and experiences. Therefore, many meanings, interpretations, Ta'vil and referent of many verses of the Qur'an can be found in the texts of Mysticism and Sufism. The main focus of this article is to find the referent of Quranic verses in these texts. The selected mystical texts of this article are in Persian. At the beginning of the article, the definition of referent is presented in the context of semantics to distinguish it from the words "concept" and "meaning", and then the definitions of referent and its difference with Ta'vil in the Quranic sciences are explored. Finally, examples of these referents of Quranic verses are mentioned in these texts. "molook" and "Qarye" in verse 34 of Surah An-Naml, "Keramat" in verse 70 of Surah Asra, "Amanat" in verse 72 of Surah Al-Ahzab and the words "Serate Mostaqim", "Taq'va" and "Hava" are examples that have been incorporated in twenty Persian mystical texts.
Machine summary:
"ملوک" و "قریه" در آیه 34 سورۀ نمل، "کرامت" در آیه 70 سوره اسراء ، "امانت" در آیه 72 سوره احزاب و واژگان "صراط مستقیم" ، "تقوی" و "هوی" از جمله مواردی است که در این جستار در بیست متن عرفانی فارسی، مصداق‌یابی شده‌است.
"معنا"، "مفهوم" و "مصداق" از منظر علم معنی‌شناسی، زبان از چند عنصر مرتبط با هم تشکیل‌شده‌است: «تصوّر ذهنی یا مفهوم (thought or reference)، مصداق (referent) و نماد (symbol) » (پالمر، 1366: 54) "نماد" در این تقسیم‌بندی، همان صورتِ مکتوبِ دلالت‌کننده بر واژگانِ مورد استفاده در زبان است؛ «"مصداق" به رابطه میان عناصر زبانی نظیر واژه، جمله و غیره از یک سو و تجربیات غیرزبانی جهان خارج، از سوی دیگر می‌پردازد و" مفهوم" یا "تصوّر ذهنی" به نظام پیچیده روابطی که میان عناصر زبانی (معمولاً واژه‌ها) وجوددارد مربوط‌می‌شود و دربرگیرنده روابط درونی زبان است.
(همان 62-62) اما هرگاه معنی واژه با ارجاع‌دادن آن به مابه‌ازای خارجی‌اش مفهوم و شناسایی گردد به مصداق آن اشاره‌شده‌است و از دلالت مصداقی بهره‌گرفته‌شده‌است؛ بنابراين دوگونه معناشناسي وجود دارد؛ معناشناسی مفهومی و معناشناسی مصداقی؛ وقتی سخن از رابطۀ مفهوم و مصداق است، در علم معنی‌شناسی دیدگاه‌های متفاوتی دیده‌‌می‌شود، امّا «به‌طورکلّی زبان‌شناسان و فلاسفه به مسئله "مفهوم" پرداخته‌اند؛ زیرا دست‌کم در ظاهر چنین به‌نظرمی‌رسد که مطالعه مفهوم ساده‌تر از مصداق است؛ با وجود این، بسیاری برآنند که معنی به‌طور عمده به رابطه میان زبان و جهانی که زبان در آن به‌کار‌می‌رود، (یعنی مصداق‌ها) مربوط‌می‌شود.
(همان) امّا با توجّه به تاریخ تفسیر قرآن، آنچه موجب ایجاد، نفوذ و گسترش رویکرد تفسیری مصداق‌یاب شده‌است، وجود روایات تفسیری ائمه اطهار(ع) در تشریح برخی آیات قرآن است که در موارد بسیاری، این روایات «در پی تفسیر آیات قرآن نیست؛ بلکه در پی تطبیق آن بر برخی از مصادیق آیه است...
(
, 
, 
)
