Abstract:
یکی از مهمترین راههای پرهی زاز اشتباه درهرعلم عبارت است از فهمیدن
اصلاحات خاص آن علم. درعلم اصول اصطلاح حجت یا حجیت ازاهمیت
ویژه یا برخوردار است و تبیین مفهوم حجیت و بررسی مبانی آن مهمترین مساله
درعلم اصول فقه است که ریشه در منون روایی و عقاید و کلامی خاص خود را
دارد. بنابراین فهمیدن منظور اصولیین ازآن کمک زیادی به پی بردن مقاصد
این علم مینماید. در مورد معنای اصطلاحی این واژه اختلاف نظروجود دارد
که در کتبها و مقالات مختلفی معنای اصطلاحی آن را تبیین نمودند و دراین
راستا قلم زدندفلذا شیخ انصاری که بی شک می توان آن را موسس مکتب جدید
علم اصول دانست به تبیین حجت اصولی درعلم اصول پرداخته که ما دراین
مقاله مفصلا آن را توضیح خواهیم داد بنابراین مشهورترین نظریات اصلی پیرامون
مساله حجت عمدتا برپایه حجیّت ذاتی قطع و حجیت تنزیلی جعلی و امارات و
با اصل قراردادن عدم حجت. ارائه شده است بنابراین دراین نوشتار سعی شده
که دیدگاه شیخ اعظم را در مورد حجیت اصولی تبیین شود و با اقوال مشهور در
این زمینه مورد بررسی قرار گیرد.
Machine summary:
مقدمه به تصریح شیخ انصاری و برخی از اصولیان امامیه، موضوع اصول فقه،اثبات حجّت برای فقه است (نهایة اصول/10) و از ظاهر گفتار برخی دیگر نیز همین سخن برداشت میشود (مبادی فقه و اصول / 32 / 33) بخش عمده کتاب اصولی به بررسی مصادیق حجّت شرعی اختصاص یافته و از اینرو، بیان معنای حجّت و تبیین معیار و ملاک تشخیص آن یکی از مهمترین مسائل علم اصول به شمار میآید که در این حال اختلاف نظرها در آنها فراوان است (فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول / 321) فلذا لازم است قبل از طرح سوال اصلی و فرعی و پاسخ به آن اجزای هر علم بنا بر آنچه منطق دانان مطرح نموده بپردازیم تا مشخص شود که علم اصول دارای چه مبادی است.
معنای لغوی حجت اهل لغت، واژه «حجّت» را به معانی برهان و دلیل ذکر نمودهاند (فیومی، 1929 م، ج 1، ص 149) برخی این واژه را به معنای آنچه را بوسیلهی آن خصم دفع میگردد، دانستند (زبیدی، 1969 م، ج 5، ص 464) و معنای دیگری که برای این واژه ذکر شده عبارت است از: نحوهی پیروز شدن در خصومت (ابن منظور، 1414، ج 2، ص 228) بنابراین تعریف اول که بیشتر کتاب های لغت آنگونه تعریف نموده اند، حجّت با هر دلیل و برهانی گفته میشود و نسبت آن با معنای دوم و سوم از نوع عموم و خصوص من وجه میباشد.
(2) حسن بن یوسف علامه حلّی، مبادی الوصول الی علم الاصول، ج 1، ص 218 ـ 214، چاپ عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، 1404) در منابع شیعه گاه تعبیر حجت در ارجاع به نظر مجتهد هم بکار رفته است (محمدتقی بروجردی، نهایة الافکار، ج 2، ص 126، تقریرات درس آیت الله عراقی، قم، موسسه النشر الاسلامی 7-1.