Abstract:
هنر خوش نویسی به دلیل کتابت کلام الهی همواره برای مسلمانان اهمیتی ویژه داشته است . از کاربردهای خوشنویسی اسلامی کتیبه نگاری با استفاده از آیات قرآن کریم می باشد که از لحاظ بصری و محتوایی نقشی اساسی در زینت بخشی مساجد داشته است . در این پژوهش علاوه بر بررسی اجمالی معماری مسجد-مدرسه جامع دارالاحسان سنندج ، محتوا و مضامین کتیبه های بکار رفته در آن به عنوان مسجدی جامع با کارکرد مذهبی و آموزشی بررسی شده است . معماری این بنا همچون مسجد-مدرسه های دوره قاجار پیرو سبک خاصی نبوده اما تشابهاتی نیز با بناهای هم عصر خود در دیگر نقاط ایران دارد. نوع کاشی کاری، خطوط و متنهای عربی و فارسی مورد استفاده در آن از تحولات معماری ایران تاثیر پذیرفته است . کتیبه های عربی این مسجد که عمدتا با خط ثلث تحریر شده حاوی آیات قرآن ، ادعیه و اذکار اسلامی می باشند و کتیبه های فارسی آن نیز دربرگیرنده اشعار، فرامین شاهان قاجار و حاکمان منطقه و توضیحاتی در مورد بنا به خط نستعلیق و نسخ هستند که متون آنها بیانگر وضعیت فرهنگی و اجتماعی جامعه آن زمان بوده است . با بررسی کتیبه های موجود در دارالاحسان ملاحظه می شود که همگی آنها دارای مضامین عبادی و تربیتی می باشند.
Due to the writing of the Qur’an, the art of calligraphy has always been of special significance for the Muslims. Among the uses of Islamic calligraphy, the inscription of Qur’an verses has visually and semantically played a key role in the adornment of mosques. In this study, the architecture of the central school-mosque of Dar ul-Ehsan in Sanandaj and the contents and themes of its inscriptions have been investigated. The architecture of this building, like other school-mosques of the Qajar period, doesn’t follow a special style, but has similarities with the monuments of that era throughout the country. The type of tiling, the inscriptions and the Arabic and Persian scripts used in it have been influenced by the developments in Iranian architecture. The Arabic inscriptions of this mosque, which are mainly written on the thuluth script, contain Qur’anic verses and prayers. The Persian inscriptions also include poems, orders of Qajar kings and rulers of the region and explanations about the building in Nastaliq and Naskh scripts, whose texts reflect the cultural and social status of the society at that time. Considering the educational function of the school-mosque, it seems that all of its inscriptions have devotional and educational content.
Machine summary:
بررسي هنر خوشنويسي و مضامين نهفته در کتيبه هاي مسجد-مدرسه دارالاحسان سنندج صالح امين پور١، کبري منبري ٢ ١ استاديار گروه تاريخ ، دانشگاه پيام نور سقز، سقز، ايران ٢ کارشناسي ارشد تاريخ ايران دوره اسلامي، دانشگاه پيام نور سقز، سقز، ايران چکيده هنر خوش نويسي به دليل کتابت کلام الهي همواره براي مسلمانان اهميتي ويژه داشته است .
در اين پژوهش علاوه بر بررسي اجمالي معماري مسجد-مدرسه جامع دارالاحسان سنندج ، محتوا و مضامين کتيبه هاي بکار رفته در آن به عنوان مسجدي جامع با کارکرد مذهبي و آموزشي بررسي شده است .
معماري اين بنا همچون مسجد-مدرسه هاي دوره قاجار پيرو سبک خاصي نبوده اما تشابهاتي نيز با بناهاي هم عصر خود در ديگر نقاط ايران دارد.
کتيبه هاي عربي اين مسجد که عمدتا با خط ثلث تحرير شده حاوي آيات قرآن ، ادعيه و اذکار اسلامي مي باشند و کتيبه هاي فارسي آن نيز دربرگيرنده اشعار، فرامين شاهان قاجار و حاکمان منطقه و توضيحاتي در مورد بنا به خط نستعليق و نسخ هستند که متون آنها بيانگر وضعيت فرهنگي و اجتماعي جامعه آن زمان بوده است .
اين موضوع در مسجد دارالاحسان نيز ديده مي شود بطوري که تنها داراي يک کتيبه به خط نسخ مي باشد و آن هم به دليل خوانايي و تاکيد بيشتر بر آيه ١٨ سوره توبه در سينه اسپر ايوان شرقي بکار رفته است .