Abstract:
این مقاله بر مبنای نقدی بر دو نظریه استبداد شرقی و ارتدکس مارکسیستی، در پی آن است تا با بهره‌گیری از مباحث ابن‌خلدون چشم‌اندازی متفاوت برای توضیح فرایند تأسیس دولت‌های ایرانی در دوره مابین تأسیس سلجوقیان تا پایان قاجاریه ارائه کند. فرضیه مقاله آن است که الگوی تأسیس دولت در ایران سنتی زمانی درک خواهد شد که این فرایند در متن ستیزه بنیادینِ تاریخ ایران میان جوامع قبایلی و یکجانشینان قرار داده شود و قبایل در مقام بازیگران دولت‌ساز در محوریت تحلیل قرار گیرند. یافته‌های مقاله نشان می‌دهد که از میانِ انبوه قبایل داخل و خارج فلات ایران، برخی از قبایل به واسطه ظهور رهبرانی فرهمند در میان آن‌ها موفق به غلبه بر انشقاقِ سرشته با زندگی قبایلی و شکل‌دادن به ائتلافی شدند که فرآورده آن یک «عصبیت بزرگ» بود. غلبه از طریق زور و مصالحه از طریق وعده سهیم شدن در غنایم دو عامل محوری در پیوستن قبایل به این ائتلاف بود. رهبران فرهمند توانستند جنگاوری و عصبیتِ بزرگِ جاری در ائتلاف قبایلی را از نگرش محدود غارتگریِ پراکنده فراتر برده و معطوف به فتح نواحی مختلف کنند. نتیجه این فرایند استقرارِ شکل اولیه و ناپایداری از دولت قبایلی بود که در تکامل بعدی خود به یک دولت امپراتوری بدل می‌شد. مقاله حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی است و تلاش کرده است تا با استفاده از رویکرد جامعه‌شناسیِ تاریخی الگوی کلان حاکم بر روند تاریخی تأسیس دولت را استخراج کند. برای گردآوری داده‌های مورد نیاز نیز از روش اسنادی-کتابخانه‌ای استفاده شده است.
The main objective of this article is to describe and analyze the mechanism of establishment of the Iranian States between the Seljuks' formation and the Qajar dynasty's end. The article is based on a critique of the two theories of Oriental Despotism and Orthodox Marxism; It seeks to provide a different perspective to explain the process of establishing the state in Iran by using Ibn Khaldoun's discussions about the conflict between primitive and Civilized communities. Based on this, the article believes that the pattern of state establishment in traditional Iran will be understood when this process is placed in the context of the fundamental conflict of Iranian history between tribal groups and sedentary communities. With such a basis, the article's point of view is that the model of the establishment of the traditional state should be analyzed in terms of the centrality of tribes as state-building actors. The findings of the article show that among the multitude of tribes inside and outside the Iranian plateau, some tribes, due to the emergence of charismatic leaders among them, succeeded in overcoming the division inherent in tribal life and forming a coalition that was the product of a "great Asabiyyah". Conquering through force and compromising through the promise of sharing in the spoils were two central factors in the joining of the tribes to this coalition. Charismatic leaders took the great Asabiyyah in the tribal alliance beyond the limited attitude of scattered looting and turned it towards conquering different regions. This process established the initial and unstable form of the tribal state, one that becomes an imperial state in its next evolution.
(
, 
, 
)
