Abstract:
یکی از پیامدهای تغییرات آبوهوایی، تغییرپذیری الگوهای جوی و افزایش رخداد خشکسالیها می باشد. خشکسالی یکی از مخاطرات طبیعی است که با شناخت ویژگیهای آن میتوان پیشبینی بهتری از این پدیده جهت کاهش اثرات زیانبار آن انجام داد. هدف این مطالعه پایش خشکسالیهای شدید و بسیار شدید و شناسایی الگوهای همدیدی مؤثر در رخداد آن در منطقه غرب میانی ایران است. بدین منظور دادههای میانگین روزانه بارش طی یک دوره آماری 26 ساله (اکتبر 1989 تا سپتامبر 2015) برای 16 ایستگاه همدیددر منطقه پژوهش، از سایت سازمان هواشناسی کشور دریافت شد. جهت شناسایی دورههای خشک و بررسی آماری خشکسالی از شاخص بارش استاندارد (SPI) استفاده گردید. محاسبۀ این شاخص برای مقیاسهای زمانی مختلف نشاندهنده فراوانی بالا و تداوم طولانی مدت خشکسالی به خصوص در بازه زمانی سالانه است. از لحاظ مکانی خشکسالیهای شدید و بسیار شدید از شمال به جنوب و از غرب به شرق منطقه افزایش داشته است. از این رو ایستگاههایی مانند همدان، دهلران، بروجرد و سرپل ذهاب به عنوان بحرانیترین مناطق در منطقه پژوهش شناسایی شدند. در واکاوی همدید یک الگوی پشته، یک الگوی ناوه و دو الگوی زناری در ایجاد خشکسالی منطقه مشخص شدند. الگوی پشته حاصل جابجایی کمربند پرارتفاع جنبحاره بویژه گسترش نصفالنهاری پرارتفاع جنوب عربستان است. در الگوی ناوه، ناوه تضعیف شده مدیترانه و عدم تطابق تراز میانی و زیرین جوّبه عنوان علت اصلی رخداد دورههای خشک در غرب میانی ایران ودر الگوی زناری نیز وزش بادهای غربی به شکل زناری و گذر این بادها از منطقه پژوهش علل ایجاد دورههای خشک شناخته شد.
Weather and climate hazards such as drought can seriously threaten natural ecosystems and human societies. The phenomenon of drought, due to its creep character and its non-sensible nature, affects the human environment more than any other hazards. In this study, daily rainfall data from a 26-year period was obtained for 16 stations in the mid-west of Iran from the website the Meteorological Organization of Iran. Then the drought periodic occurrences were calculated using the Standard Precipitation Index (SPI) in the periods of 1 month (monthly), 3 months (seasonal), 12 months (annual) and 24 months (long periods). To identify the daily and periodic atmospheric patterns of droughts, the dates that were as dry days were selected first. Using these dates, an array with 547 × 693 dimensions was prepared using geopotential heights data of 500 Hpa in MATLAB software. Maximum occurrence of drought occurred in the 12-month time scale and minimum frequency was in 1-month time scale of SPI. The reason for this is the most sensitivity of short-term SPI to humidity changes and the high contribution of monthly rainfall in changes of SPI. Most occurred droughts in the study area have mild to moderate nature. By increasing the time scale of the SPI, the number of dry spells and periods decreases, but their duration increases. Surveying the synoptic patterns showed that the patterns of ridge, zonal (in the daily patterns of the east-west stretch and the semi-longitudinal extension) and trough are the main patterns in the occurrence of the dry spells and periods in mid-west of Iran respectively.
Machine summary:
در الگوی ناوه، ناوه تضعیف شده مدیترانه و عدم تطابق تراز میانی و زیرین جو بهعنوان علت اصلی رخداد دورههای خشک در غرب میانی ایران و در الگوی زناری نیز وزش بادهای غربی به شکل زناری و گذر این بادها از منطقه پژوهش علل ایجاد دورههای خشک شناخته شد.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل 7: نمودار بیشینه شدتخشکسالیها در مقیاسهای زمانی مختلف (محور Y شدت SPI) جدول 2: ویژگیهای آماری الگوهای گردشی رخداد خشکسالی الگوی گردشی, روزهای عضو, درصد رخداد, روز نماینده, همبستگی درون گروهی, مقدار SPI 1, 65, 18/11, 15نوامبر 1990, 89/0, 64/1- 2, 232, 41/42, 6 آوریل 2008, 84/0, 89/1- 3, 132, 13/24, 4 ژانویه 2009, 81/0, 7/1- 4, 118, 57/21, 19 فوریه 2013, 79/0, 66/1- ج) واکاوی الگوهای همدید روزانه - الگوی شارشهای زناری ناشی از پُرارتفاع (پانزدهم نوامبر 1990): میزان بارش این روز تقریباً در کل ایستگاهها صفر است.
در شمال عربستان و جنوبغربی ایران هسته پرارتفاع بسته با پربند 1575 ژئوپتانسیل متر شکل گرفته که با گردش واچرخندی خود موجب فرارفت هوای عرضهای جنوبی از صحرای عربستان بر روی منطقه پژوهش شده است.
نتایج حاصل از محاسبه شاخص بارش استاندارد برای مقیاسهای زمانی مختلف طی دوره مورد مطالعه نشاندهندۀ فراوانی بالای خشکسالی در ایستگاهها و رخداد مکرر این پدیده در منطقه پژوهش است.