Abstract:
کشور شوروی و قبل از آن روسیه به عنوان همسایه قدرتمند ایران در طول تاریخ با اینکه خود از منابع نفتی فراوانی برخوردار بود، اما همیشه به منابع نفتی ایران بنابر اهداف خاصی نظر داشت. در بررسی تاثیر نفت بر روابط دو کشور معلوم میشود که آنها در مقاطعی برای دستیابی به منابع نفتی ایران تلاش میکرده اند. یکی در سال 1299/ 1921 و دیگری در سال 1320/ 1941 در زمان اشغال ایران درجنگ جهانی دوم، روسها هرچند درهر دو مقطع در اهداف خود ناکام ماندند اما در زمان اشغال ایران در شهریور 1320 بوسیله متفقین تمام ابزارهای لازم را بکار گرفتند، مثلا از حزب توده، نخستین و سازمان یافته ترین حزب چپ گرا درایران برای رسیدن به اهداف نفتی خود استفاده کردند. حزب توده در حالی که قبل از آن با هرگونه واگذاری امتیاز به بیگانگان مخالف بود زمانی که پای شوروی برای امتیاز نفت شمال به میان آمد با ارائه طرح موازنه-که طبق آن امتیاز نفت جنوب متعلق به انگلیسیها و امتیاز نفت شمال را حق شوروی، قلمداد کرده و از درخواست شوروی حمایت کردند. به عبارتی شوروی که وارد صحنه شد حزب توده نیز با آنها هم نوا شد. این تقاضای نفتی در ایران به علت حاکم بودن شرایط جنگی در جهان رد شد. مقالة حاضر در صدد است ضمن بررسی شکلگیری حزب توده و تقاضای امتیاز نفت شمال از سوی شوروی به تلاشها و حمایتهای این حزب برای واگذاری امتیاز نفت شمال به شوروی پرداخته و آن را مورد ارزیابی و بررسی قرار دهد.
Machine summary:
شکل گيري حزب توده و تلاش هاي اين حزب براي واگذاري امتياز نفت شمال به شوروي عظيم رفيع زاده مربي گروه معارف اسلامي، واحد رشت ، دانشگاه آزاد اسلامي، رشت ، ايران nashreshaniya@gmail.
دوره اول مساله نزديکي به قدرت سوم بيشتر نمايان بوده ولي در مقطع زماني دوم (١٣٢٠- ١٩٤١) بحث اشغال ايران بوسيله متفقين و تلاش ايران براي واگذاري امتياز نفت شمال به شرکتهاي آمريکايي به خودي خود شوروي را وارد بازي امتياز گيري ازايران در موضوع نفت شمال کرد.
اعضاي حزب توده در نشست هاي خود مرتبا عليه سيدضياء (که از سياستمداران طرفدار انگليس بود) و همکاران او سخنراني کرده و مردم را عليه آنان تحريک و از مردم دعوت ميکردند با پيوستن به حزب توده عليه آنها وارد عمل شوند (سليماني دهکردي- عزيزخواه ، ١٣٩٢: ١٠٣) ٦- شوروي و ظرفيت هاي موجود در ايران براي تقاضاي امتياز نفت شمال دستگاه تبليغاتي دولت اتحاد شوروي بارها اعلام کرده بود که شوروي از نظر منابع نفتي بسـيار غني بوده ، بطوريکه مقام اول را از اين بابت در دنيا دارا سـت .
زماني که پاي شرکتهاي آمريکايي براي استخراج نفت شمال ايران به ميان آمد دولت شوروي دست به کارشد و دراين ميان از همه ابزارها تهديد، فشار، اشغال نظامي درجريان جنگ جهاني دوم و گروه هاي وابسته به خود خصوصا حزب توده استفاده کرد.