Abstract:
حیات فرهنگی جامعۀ ایرانی با برگزاری جشنها و آیینهای مختلف پیوند خورده و در طول تاریخ هویت ایرانی را شکل داده است. آدابورسوم اجتماعی، سرمایههای ارزشمندی از میراث فرهنگی ناملموس به شمار میروند و حامل دلالتها و معانی عمیقی هستند. سمنوپزی یکی از این میراثهای فرهنگی ناملموس و از آیینهای مهم ایرانزمین است که در فرهنگ ایرانی جایگاه ویژهای دارد. سمنو خوراکی معروفی است که از شیرۀ جوانۀ گندم تهیه میشود. طعم آن شیرین و به رنگ قهوهای با غلظت زیاد است. شیرینی سمنو کاملاً طبیعی است. در باورهای ایرانیان سمنو نمادی از برکت، باروری و توانمندی و از خوراکیهای اصلی سفرۀ نوروزی و سفرۀ نذری است. آیین سمنوپزی در مناطق مختلف ایران بسیار متنوع برگزار میشود. طرز تهیه و شیوۀ پخت سمنو، فرایند طولانی و پرزحمتی دارد و به شکلهای گوناگون تهیه میشود. در مقالۀ حاضر به روش توصیفیتحلیلی به برگزاری این آیین در میان مردم کاشان پرداخته شده و شیوه و مراحل پخت سمنو تشریح شده است. در نهایت با بررسی روند و آداب اجرای سنت سمنوپزی، کارکردهای اجتماعی و مذهبی این مراسم مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نتیجۀ این پژوهش نشان میدهد که پخت سمنو سنت دیرپای مردم کاشان است و در باورهای آنان حضور پررنگی دارد؛ بهطوری که در جشن نوروز بهعنوان شگون (خیر و برکت) بر سفرۀ نوروزی قرار میگیرد و نیز به نیت برآورده شدن حاجات، نذر حضرت فاطمه(س) میشود.
The cultural life of Iranian society has been linked to various kinds of celebrations and festivals which have formed Iranian identity throughout the history. Social customs and traditions are intangible assets of cultural heritage, along which carry logical reasons and deep meanings. The ritual of Samanu cooking is one of these intangible cultural legacies, which also has a particular place in Iranian culture. Samanu is one of the famous foods made of germinated wheat and water. Samanu tastes sweet, and its color is dark brown. The taste of it is quite natural. According to Iranian beliefs, Samanu is the symbol of blessing, fertility, and strength; thus, it is one of the main items included in Nowruz Haft-Sin as well as in religious offerings. The cooking ritual of Samanu is held variously in different parts of Iran. Preparing and cooking Samanu is a long and hard process and done in different ways. The present article has explained the way this ritual is held in Kashan through a descriptive-analytical method. By examining the process and traditions of this ritual, the social and religious functions of Samanu have also been discussed. The results of this study have shown that Samanu cooking is an old tradition among the people of Kashan and has had a strong effect on their beliefs so much so that they have placed Samanu as a symbol of blessing in Nowruz Haft-Sin and in their religious offerings to Fatima, The daughter of Prophet Mohammad.
Machine summary:
نتیجۀ این پژوهش نشان میدهد که پخت سمنو سنت دیرپـای مردم کاشان است و در باورهای آنان حضور پررنگی دارد؛ به طوری که در جشن نوروز به عنوان شگون (خیـر و برکت ) بر سفرٔە نوروزی قرار میگیرد و نیز به نیت برآورده شدن حاجات، نذر حضرت فاطمه (س) میشود.
از جمله نذرهایی که در مراسم شب برات و نیمۀ شعبان انجـام مـیشـد، پخـتن سـمنو بـود (اخوان، ١٣٧٣: ١٥٥) اما امروزه این مراسم به ایام شهادت حضرت زهرا(س) محدود شـده اسـت و دیگر مردم فین کاشان در ایام شعبانیه به برگزاری آیین پخت سمنو نمیپردازند.
حتی اگـر صـاحب نـذر تمایـل داشته باشد که پخت سمنو در منزل او انجام شود، مرسوم است که مرحلۀ اول پخت سمنو، یعنـی جوانه زدن گندمها داخل حسینیه یا امامزاده انجام میشود؛ به این صورت که ظرف گندمهـایی را که برای جوانه زدن آماده شدند، داخل حسینیه قرار میدهند تا جوانه زدن در مکان مقدس انجـام آیین سمنوپزیدر کاشان و بن مایه های شود و بدین وسیله متبرک بودن سمنو بیشتر شود.
مردم مشـکات بـه چشـم زخـم در مراسم پخت سمنو اعتقاد زیادی دارند و برای رفع آن از این پارچۀ قرمز بر دیـگ سـمنو اسـتفاده میکنند.
مـردم مشکات بر این باورند صبح زمانی که درِ دیگ سـمنو را بعـد از دم شـدن بـاز کردنـد، اگـر روی سمنو شکل نخل یا گردنبند باشد، آن را نماد حضرت زهرا(س) میدانند و از اینکه نـذر سـمنوی آیین سمنوپزیدر کاشان و بن مایه های آنان مورد عنایت حضرت زهرا قرار گرفته است ، خوشحال میشوند.