Abstract:
در جنگ جهانی اول شهر ساوجبلاغ، به کانون منازعه روسیه و عثمانی در آذربایجان تبدیل شد. علت این پدیده قرار گرفتن شهر در مسیری بود که آذربایجان را به وان و موصل متصل میکرد و میتوانست سپاه متحد روسیه و انگلیس را به هم بپیوندد؛ به همین سبب روسها برای کنترل آن تلاش زیادی میکردند. عثمانیها نیز با همه قوا از ساوجبلاغ محافظت میکردند. پژوهش حاضر به دنبال این است تا به روش توصیفیتحلیلی به این پرسش پاسخ دهد که منازعات روسیه و عثمانی چه تأثیری بر وضعیت ساوجبلاغ داشت؟ یافتههای پژوهش نشان میدهد که در دورۀ چهارسالۀ جنگ جهانی اول، هیچ شهری در ایران به اندازۀ ساوجبلاغ آسیب ندید؛ به نوعی که میتوان ساوجبلاغ را مهمترین قربانی جنگ دانست. این شهر، هشت بار توسط طرفین درگیر، اشغال شد و بسیاری از ساکنان آن کشته و آواره شدند. همچنین یکی از پیامدهای این وضعیت، حذف نوادگان عزیزخان مکری از هسته اصلی قدرت در ساوجبلاغ و تقویت خاندان قاضی بود که آینده ساوجبلاغ را تحت تأثیر قرار داد.
During the First World War, the city of Savojbolagh became the center of competition and conflict between Russia and the Ottoman Empire in Azerbaijan. The cause of this phenomenon was the location of Savojbolagh on the route that connected Azerbaijan to Mosul and Van and could connect the united army of Russia and England. For this reason, Russians tried to take it’s control . The Ottomans also protected Savojbolagh with all their forces. The present study seeks to investigate the effect of the Russian-Ottoman conflict on the situation of Savojbolagh, in a descriptive-analytical approach. The findings of the research show that during the 4-year period of the First World War, Savojbalagh was the most severely damaged city in Iran. So it can be mentioned as the biggest victim of the world war I hostilities . This city was occupied 8 times by the conflicting parties military and many of its residents were killed a seend displaced. Also, one of the consequences of this struggles was strengthening of Qazi family after the descendants of Aziz Khan Mukri were removed from the core of power in Savojbalagh which by itself had a significant impact on Savojbalagh future situation.
Machine summary:
پرسش ايـن اسـت کـه جنـگ دو رقيـب اصـلي بـا يکـديگر در آذربايجان چه بلايي بر سر اين شهر و مردمانش آورد؟ چرا ساوجبلاغ تـا ايـن انـدازه بـراي عثمانيها و روس ها اهميت داشت ؟ چرا اين شهر به مهم ترين و پرتلفات ترين شهر ايـران در جنگ جهاني اول تبديل شد؟ پيامدهاي سياسي، فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي کشمکش دو دولت در ساوجبلاغ چه بود؟ يافته هاي اين پژوهش نشان ميدهد که هدف نهايي عثماني از اشغال سـاوجبلاغ ، جـدا ساختن بخش سنينشين آذربايجان و کردستان از ايران بود.
درباره جنگ هاي ايران و عثماني در ساوجبلاغ و اشغال اين شهر توسط عثمانيها پـيش از جنگ جهاني اول ، چند پژوهش انجام شده است که از جمله آنها ميتوان به مقدمۀ کتابها و مقالات نصرالله صالحي درباره تحديد حـدود ايـران و عثمـاني، مقالـه مشـترک منصـوره اتحاديه و غلامرضا سلامي (١٣٨١) با عنوان فرمانفرما در مقابله با عثماني (١٣٢٥-١٣٢٦ق ) و مقاله رحيم رئيس نيا (١٣٨٤) با عنوان نخستين تعرض خارجي به ايران در عصر مشـروطه و واکنش مجلس شوراي ملي به آن اشاره کرد که هر دو به اشغال ساوجبلاغ توسط عثماني پس از انقلاب مشروطه پرداخته اند و مطالب آنها ارتباطي بـا موضـوع ايـن پـژوهش نـدارد.
اين بار هم حضور عثمانيها در ساوجبلاغ در زمان دولت مستوفي الممالک بود و آنان پس از اين که کابينۀ مستوفي در ٢٩ ذيحجه ١٣٣٣ به دنبال افشاي مذاکرات مربوط به قرارداد اتحاد آلمان و ايران و تهديد روس ها به اشغال تهران سقوط کرد (باست ، ١٣٧٧: ٥١؛ ملايي تواني، ١٣٧٨: ١٤٩) ناچار به ترک ساوجبلاغ شدند و روس ها در روز ٣ محرم ١٣٣٤، اين شهر را براي بار دوم تصرف کردند ( رعد، ش ٤١، س ٧، ١٣ محرم ١٣٣٤ : ٢).