Abstract:
رویکرد سامانههای اجتماعی-فنی با عدم توفیق سامانههای فن-پایه و با انقلاب اقدامپژوهی در دنیا مطرح شد. هدف از طرح نظریه اجتماعی- فنی تاکید بر یکپارچگی مولفهی انسانی در کنار ساختار سازمانی، زیرساخت فنی و کارکردها در طراحی یک سامانه بود. اما در معدود مقالات و منابع فارسی که کوشیدهاند ادبیات نظری حوزهی سامانههای اجتماعی-فنی را در گسترهی زبان فارسی وسعت ببخشند، قید اشتباه فنی- اجتماعی در نوشتار و بکارگیری متداول آن به نظر ناشی از نوعی کمتوجهی به اصل محوری این رویکرد یعنی بعد انسانی نسبت به بعد فنی در طراحی سامانهها است. بر این اساس در این مقاله با روش اسنادی و با تکیه بر روش مرور نظاممند و با انتخاب هدفمند مقالات پراستناد در حوزهی سامانههای اجتماعی فنی تلاش شدهاست تا ضمن بررسی مروری رویکردها، روشها و اصول طراحی و توسعهی سامانههای اجتماعی- فنی، وجوه طراحی سامانههای اجتماعی فنی بطور عمیق مورد مطالعه قرار گرفته و با رویکرد انتقادی بصورت نظام-مند بحث شود.این پژوهش از حیث روششناسی، دادهها و نتایج بدست آمده یک پژوهش کیفی است. یافته-های پژوهش موید چهار مولفهی اساسی انسانی، ساختاری، فنی و کارکردی و حاکی از فقدان توجه به اثرات ارزشها و فرهنگ در طراحی سامانههای اجتماعی-فنی است.
Socio-technical systems (STS) was introduced due to the failure of techno-centeric systems and with the action research revolution in the world. The purpose of the socio-technical theory was to emphasize the integration of the human component along with the organizational structure, technical infrastructure and Tasks in the design procedure of a system. However, in the few Persian articles and resources that have tried to expand the theoretical literature in the field of socio-technical systems in the scope of the Persian language, the mistake term ''Techno-Social'' in writing and its common use seems to be caused by some kind of lack of attention to the key principle of this approach, that is, the human dimension compared to the technical dimension in this theory.Accordingly, in this research, by use of documentary and systematic review methods, and by extraction of selective and high cited papers in the field of social technical systems literature, the methods and principles of designing and developing social-technical systems is studied. The aspects of socio-technical systems design is discussed and with a systematic and critical approach.This research is a qualitative research in terms of methodology, data and results. Research studies confirm the four basic human, structural, technical and functional components of STS and indicate the lack of attention to values and cultural aspects in socio-technical systems theory.
Machine summary:
اما در معدود مقالات و منـابع فارسـي کـه کوشـيده انـد ادبيـات نظـري حـوزه ي سامانه هاي اجتماعي-فني را در گستره ي زبـان فارسـي وسـعت ببخشـند، قيـد اشـتباه فنـي - اجتمـاعي در نوشـتار و بکارگيري متداول آن به نظر ناشي از نوعي کم توجهي به مولفه ي اساسي اين رويکرد يعني بعد انساني در قياس با بعـد فني در طراحي سامانه ها است .
L. (Bots, 2007) (Wahbeh, Sarnikar, & El-Gayar, 2020) (Mumford, 2006) (٢٠١٥ (Elatlassi & Narwankar, 2016) در حقيقت هدف از رويکرد سامانه هاي اجتماعي-فني، تاکيد بر فهم اين نکته ي اساسي اسـت کـه ايـن عوامل ميتوانند در کنار هم به اجراي بهتر کارها و فعاليت ها در بستر سازمان ها بيانجامند.
(٢٠١٩ ,rdBliga &de Vries ) لذا به رغم ابعاد گسترده ي نظري و عملياتي اين حـوزه در منـابع و پايگـاه هـاي غيرفارسـي، بـا انـدکي جستجو در پايگاه هاي استنادي فارسي زبان روشن ميشود که در بعد تبيـين رويکردهـا، روش هـا و اصـول مطرح در ادبيات نظري طراحي سامانه هاي اجتماعي-فني کمتر بـه بحـث پرداختـه انـد و ايـن حـوزه بـراي پژوهشگران ايراني از حيث روش شناسي و مفهومي هنوز محدوده ي مبهمي به نظر ميآيـد.
بـر ايـن اسـاس اين سوال پيش روي ما قرار دارد که يک سامانه هاي اجتماعي-فنـي و منظـور از ايـن رويکـرد در طراحـي سامانه ها چيست ؟ و دوم اين که طراحي سامانه ها با تکيه بر نظريه ي اجتماعي-فني چه رويکردهـا، روش هـا و اصولي در ادبيات نظري اين حوزه مطرح است ؟ در اين مطالعه که با رويکرد مرور انتقادي انجام شده است ، تلاش مي شود تا به ايـن سـوال پاسـخ متناسـب داده شود.