Abstract:
توجّه به توحید از اصولی است که همواره تمامی مسلمانان با تمامی گرایشهای فرعی به آن معتقدند. بحث از توحید افعالی بهعنوان یکی از مراتب سهگانۀ توحید (توحید ذاتی، توحید صفاتی، توحید افعالی) نیز از این قاعده مستثنا نیست. در این پژوهش، تلاش شده است تا به شیوۀ توصیفیتحلیلی و با تکیه بر رویکرد تطبیقی به اثرپذیری مثنوی از نهجالبلاغه، (بهدلیل اشتراک و نوع همگونی دیدگاهی) در مبحث توحید افعالی پرداخته شود. این اشتراک دینی در دو سوی عالم و در دو زمان ناهمگون، انسانها را به اشتراک دیدگاهی در مبحث توحید افعالی آشنا میسازد. هر دو برای اثبات یگانگی پروردگار و مراتب کمال انسانی، مراحلی قائلاند. هدف این نوشتار از برسی تطبیقی در دو اثر نهجالبلاغه و مثنوی، بررسی تأثیر و تأثر، تطبیق و روشنسازی ابعاد توحید افعالی در موضوعات خردتر چون خالقیت، ربوبیت و مالکیت و ذکر بسامد و شباهتهای دیدگاهی و گفتاری آن دو بزرگ (در برخی موارد، تفاوتها) در ابعاد فوق است. نتایج بررسی حاکی از آن است که بهطور قطع، مثنوی مولانا از نهجالبلاغه تأثیر پذیرفته است. همچنین لازم به ذکر است که بیشترین تأکید مولانا در بحث توحید افعالی، بر «توحید در ربوبیت» بوده و در این حوزه، مطالب گستردهتری در مقایسه با نهجالبلاغه دربارۀ توحید در مالکیت ذکر کرده است. و در آخر میتوان گفت تأکید امامعلی (ع) در نهجالبلاغه نیز بیشتر در بحث «توحید در خالقیت» متمرکز بوده است.
Pay attention to monotheism is one of the principles that all Muslims with all sub-trends always believe in; The discussion of verbal monotheism as one of the three levels of monotheism (inherent monotheism, attribute monotheism, verbal monotheism) is not an exception to this rule; In this research, an attempt has been made to analyze the influence of Nahj al-Balagha in the Masnavi in a descriptive-analytical way, relying on a comparative approach, due to the commonality and homogeneity of viewpoints in the topic of monotheism of verbs. This religious commonality on both sides of the world and in two heterogeneous times makes people familiar with the common point of view on the subject of monotheism of verbs. Both of them set steps to prove the oneness of God and levels of human perfection. The purpose of this article is a comparative analysis of the two works of Nahj al-Balagheh and Masnavi, examining the influence and influence, comparing and clarifying the dimensions of monotheism of verbs in smaller issues such as creativity, lordship and ownership, and mentioning the frequency and similarities of the two viewpoints and speech. There are big (sometimes differences) in the above dimensions. The results of the study indicate that Rumi was definitely influenced by Nahj al-Balagha in his Masnavi. It should also be noted that Rumi's greatest emphasis in the discussion of verbal monotheism was on "monotheism in Godship" and in this field, he mentioned more extensive material compared to Nahj al-Balagha about monotheism in ownership. And finally, it can be said that the emphasis of Imam Ali (a.s.) in Nahj-ul-Balaghah was more focused on the discussion of "monotheism in creation".
Machine summary:
سؤال مهمی که در اینجا مطرح میشود، این است که اگر جهان قانونمند است، خداوند چگونه در آن عمل میکند؟ اگر او تنها مؤثر است، چگونه میتوان غیر او را مؤثر دانست؟ به دیگر سخن، اینکه جایگاه اصل علیت کجاست؟ با نگاهی به نهجالبلاغه و خداشناسی در آن، میتوان دریافت که بحثهای توحیدی و خداشناسی (بهویژه توحید افعالی که یکی از زیرمجموعههای مهم توحید و خداشناسی است) در آن، بهصورت شگفتی مطرح شده است؛ بخش عمدة مباحث نهجالبلاغه در زمینة توحید، حاوی مسائل مهم خداشناسی و مطالعة مخلوقات و آثار صنع و حکمت الهی است؛ مثنوی نیز یکی از آثار عمیق عرفانی فارسی است که در آن، بسیاری از معارف و لطایف توحیدی و معنوی به چشم میخورد؛ بیشک یکی از این زیباییها، مسائل توحیدی و خداشناسی در مورد خالقیّت و ربوبیّت خداوند است که بهویژه در ادبیات عرفانی، جایگاه ویژهای دارد.
در ادامه به مهمترین موضوعات بهکاربردهشده توسط امامعلی (ع) و مولانا در انواع توحید افعالی بهطورکلی اشاره خواهیم کرد: الف) در قسمت توحید در خالقیت که مربوط به آفرینش و خلق هستی است ما به تفسیر، تحلیل و تطبیق موضوعاتی چون: افشای راز پیدایش و فنای موجودات، هدفداربودن آفرینش، تفسیر هستی بر اساس لطف و بخشندهبودن خداوند و در مواردی دیگر، به عدم نیاز خداوند و یگانگی وی در خلق موجودات و ذکر این مسئله که آفرینش مخلوقات برهانی برای تجلی پروردگار است در دو اثر سترگ مثنوی و نهجالبلاغه خواهیم پرداخت و شباهتها و در مواردی تفاوتهای دیدگاهی این دو بزرگ (امام علی و مولانا) را ذکر خواهیم کرد.
- Kakai, Qasim, (2013), God-centeredness in Islamic thought and Malbaransh philosophy, Tehran: Hikmat (In Persian).
(2008), Getting to know Islamic sciences 2 (Words of mysticism and practical wisdom), Tehran: Sadra (In Persian).