Abstract:
«غیبت» به‌عنوان یکی از مهم‌ترین گناهان زبان و دارای مفاسد فراوان فردی و اجتماعی، همچنان به لحاظ ماهیت برای اکثریت مردم ناشناخته است. گاهی هرگونه سخن دربارة دیگری را مصداق غیبت معرفی می‌کنند و گاهی بیان عیب دیگری را به بهانه‌های مختلف، مصداق غیبت نمی‌دانند. وجود مستثنیات فراوان برای غیبت، بر ابهام آن افزوده است. سوال این است که ارکان غیبت کدام‌اند؟ منظور از «عیب» چیست؟ آیا قصد فاعل غیبت در تحقق غیبت، تاثیر دارد؟ بدگویی پشت سر چه کسی یا کسانی، مصداق غیبت است؟ و مواردی از این قبیل، در این پژوهش بررسی شده است. هدف از بررسی حقیقت غیبت در این پژوهش، ارائة تعریف جامع برای غیبت و تبیین برخی ابهامات است. روش این پژوهش، تحلیلی ـ توصیفی و روش جمع‌آوری اطلاعات، کتابخانه‌ای و همراه با بررسی تعاریف مطرح‌شده در منابع فقه و اخلاق، در مورد مفهوم غیبت و ارکان و ماهیت و اجزای آن است. براین‌اساس، غیبت عبارت است از: وارد کردن نقص معنوی و تحقیر انسان محترم، پشت سر او، با سخن گفتن، نوشتن یا اشاره کردن، به قصد کم کردن از ارزش او نزد مخاطب، بدون غرض و مصلحت بزرگ‌تر از مفسده تحقیر انسان محترم، اعم از اینکه دارای آن عیب باشد، یا نه و اینکه آن عیب در او پنهان باشد، یا آشکار.
As one of the most grievous sins of the tongue and with many individual and social evils, the nature of backbiting is still unknown to most of the people. Sometimes any talk about another person is regarded as backbiting, and some other times talking about the others’ faults and defects under various pretexts is not considered as backbiting. The existence of many exceptions with regard to backbiting has added to its ambiguity. What are the pillars of backbiting? What is meant by "defect"? Does the intention of the backbiter have an effect in making that action an example of backbiting? Malicious talk about who is an example of backbiting? These questions have been dealt with in this study. The purpose of investigating the truth of backbiting in this study is to provide a comprehensive definition of it and to remove some ambiguities in this regard. The research method is analytical-descriptive and data collection is library-based. The definitions proposed in the sources of jurisprudence and ethics about the concept of backbiting and its pillars, nature and components have been studied. Accordingly, backbiting is: highlighting the defects of a respected person and humiliating him in his absence by speaking, writing or pointing out his defects with the intention of diminishing his/her value in the eyes of the audience, without any greater purpose or interest than humiliation, whether he has that defect or not, and whether that defect is hidden or obvious.
Machine summary:
عدم تحقق انتقاص درواقعيت در بررسي متون منابع فقه و اخلاق و با تنقيح مناط، حرمت غيبت، به دست مي‌آيد که رکن اصلي غيبت، انتقاص اعتبار و حيثيت و آبرو و احترام فرد غايب است؛ اگر شخصي به قصد انتقاص، عيوبي از فرد غايب را بيان کند، ولي در عمل، همان گفته‌ها موجب افزايش ارزش او نزد مخاطبان شود، مصداق غيبت نخواهد بود و گناه غيبت را نخواهد داشت؛ زيرا انتقاص از مهم‌ترين ارکان غيبت است و بدون تحقق خارجي آن، مصداق خارجي غيبت تحقق پيدا نمي‌کند و البته شکي نيست که چنين گفتاري، مصداق گناه عيب جويي و حرام است (ر.
براين‌اساس، بر فرض بسيار نادر، اگر کسي به قصد ذکر محاسن ديگري، حرفي بزند که موجب انتقاص فرد غايب و کاهش ارزش و اعتبار و آبروي او نزد مخاطب گردد، مرتکب گناه نشده است، ولي قبح فعلي اتفاق افتاده است كه بايد در جبران آن، تلاش کند.
همچنين، خروج ذکر عيب متجاهر به فسق، از عنوان حرمت غيبت خروج تخصصي است، نه تخصيصي؛ زيرا فردي که هميشه و در همه‌جا و تحت هر شرايطي و پنهان و آشکار، اقدام به شرابخواري مي‌کند، سخن از شرابخوار بودن او، مشمول عنوان «قصد کم کردن از ارزش انسان محترم نزد مخاطب» نيست؛ چون فرد غايب خودش با شرابخواري آشکار و علني، در اين زمينه حقير است و امکان تحقير او بيشتر از آن وجود ندارد.
(
, 
, 
)
