Abstract:
اگرچه با فقدانِ تکنگاریهای مهدویِ متقدم، سابقه و اصالتِ پارهای از آموزههای امامی چون غیبت، با انتقادهایی روبرو شد، اما بازسازیِ آن آثار، میتواند بخشهایی از میراث حدیثیِ عصر حضور را دردسترس قرار دهد. محمدبنجمهور(154-256ق) از ملازمانِ امام هشتم با نگارشِ کتابی سترگ با عنوان الملاحم، سهم قابل اعتنایی را در ثبت و انتقال میراث حدیثیِ مهدویت و غیبت به نسلهای بعدی داشته است. این اثر اگرچه همینک مفقود است، اما توسط دو تن از شاگردان او، به مدارسِ حدیثیِ قم و بغداد راه یافت. همین نکته فرضیه امکانِ بازسازیِ این اثر را در پی دارد. پژوهش در آثار موجودِ مدرسه قم و بغداد در سده چهارم، 42حدیث از این اثرِ سترگ را در دسترس قرار میدهد. مطالعهی این احادیث نشان میدهد که اندیشه غیبت و آموزههای فرعی مرتبط با آن با بسامد قابل ملاحظهای در زمانِ حضور امامان مورد توجه بوده است. زیرا افزون بر 5 حدیثِ صریح در بابِ غیبت و پارهای از فرعیات آن، احادیثِ قابل اعتنای دیگری نیز در باب امامت گزارش شده که مجموع آنان تأکیدِ دیگری بر غیبت صاحب الامر است. مهمترین دستاورد متن حاضر افزون بر بازسازیِ یک اثرِ حدیثی مفقود، پاسخگویی به شبههی فقدان مستنداتِ آموزه غیبت در عصر حضور است.
Machine summary:
شاید گمان شود شیخ طوسی به هنگام تألیفِ الرّجال با در نظر گرفتنِ دو عنوان، یکی «محمّد بن جمهور» در زمره اصحاب امام رضا، و دیگری «محمّد بن الحسن بن جمهور» در باب کسانی که از هیچ یک از امامان حدیثی ندارند، به خوبی میان نوه و پدر بزرگ فرق گذاشته است، امّا حقیقت آن است که عنوانِ دوّم نیز با آنکه در باب «من لم یرو عن واحد من الأئمه» آمده، باز هم متوجّه همان محمّد بن جمهورِ صحابی (۱۵۶ - زنده به ۲۶۶ ق) است، زیرا طریقی که شیخ برای روایات او آورده، جز با ابن جمهور صحابی نمیسازد.
گزارشهای ابن حاتم از ابن جمهور در تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم، گاه از طریق یاد شده (یعنی الحسین بن محمد بن عامر از معلی بن محمد) صورت پذیرفته که اگرچه همگی در باب امامت و ولایت است، اما هیچیک نسبت روشنی با مباحث مهدویت و ملاحم ندارد؛ و گاه از طرق دیگری است که اگر چه مرتبط با مهدویت و ملاحم است، اما-به جهتِ تشتت اسانید آن تا محمد بن جمهور، نمیتوان درباره وجود این روایات در نگاشتههای او قضاوت کرد.
تناسبِ محتوای هر پنج روایتِ مذکور با مباحثِ مهدویت و ملاحم، و تفاوتسلسله اسانیدِ آن از بعد از محمد بن جمهور این اطمینان را حاصل میکند که این روایات،بخشهایی از الملاحم الکبیر بودهاند که فرزندِ او در آثار خود، به احتمال زیاد کتاب الواحده،آن را انعکاس داده و از طریقِ یاد شده در اختیار نعمانی قرار گرفته است.