Abstract:
یکی از تقابلهای مهم و پرمفهوم سیاسی ـ اجتماعی در شاهنامه، میان واژگان «شبان» و «رمه/گوسپند» دیده میشود که بر مبنای آن شاه، «شبان» مردم و افراد جامعه، دیگر شاهان و سپاهیان «رمه»های اویند. شبانی در شاهنامه تنها مختص نقش شاه نیست، بلکه این مفهوم به حیطۀ نظامی و اهمیّت نقش فرماندهان نظامی نیز نفوذ کرده است.
بر خلاف سایر منابع تاریخی که به روایت شاهان ایرانی پرداختهاند، این مضمون در سرتاسر شاهنامه اشارهای پرتکرار است و بیشتر بر نقش بنیادین و محوری شاه و میزان قدرت و توان او در ادارۀ سیاسی ـ اجتماعی کشور و وظایفش در قبال مردم و شیوۀ برخورد با ایشان تاکید دارد؛ نه استبداد و سلطهگری شاه. امنیتبخشی، نجاتبخشی، آرامشبخشی و هدایتگری مردم و زیردستان از جمله: سپاهیان بهوسیلۀ شاه، مهمترین برداشتها از مضمون شبان و رمه در شاهنامهاند؛ در این میان، برخورداری از اندیشه، توان و اقتدار سیاسی، و نیز برخورداری از روحیۀ دادگری و قانونمندی شاه که همگی معنایی عمیق به مفهوم «شبانی ـ رمگی» در شاهنامه دادهاند، مهمترین نقش را در هویتبخشی به رابطۀ شاه با مردم و زیردستان ایفا میکنند.
Machine summary:
بر همین مبنا در شاهنامه اشاره به اصل «داد» در کنار نقش شبانی شاه، بر نوع برخورد درست و مهربانی و آرامشبخشی او در قبال رمهها (مردم)، جدای از محافظت از امنیت جانی ایشان تأکید دارد که لازمۀ حفظ نظم سیاسی ـ اجتماعی در جامعه است؛ برای نمونه از زبان بهرام گور آمده: تنآسانی و داد جویم همه, , شبان باشم و زیردستان رمه (جلد سوم، یزدگرد بزهگر، ۴۷۷: ۵۶۸) مصرع دوم میتواند یادآور این اصل مهم باشد که وجود شاهان، مستلزم وجود مردم است و «شبانی» بدون وجود «رمگی» معنا و مفهومی نخواهد داشت.
شبان بخش مهمی از وظیفۀ امنیتبخشی خود را بهواسطۀ رمههایی برقرار میکند که خود، پاسبانی و شبانیِ رمههای دیگر (مردم) را بر عهده دارند؛ همچنانکه پس از فراخوان عمومی و گزینش و پرورش جوانان برای جذب نیروهای زبدۀ نظامی و ایجاد سازمان و تشکیلات منظم ارتش و سپاهی کارآمد در زمان اردشیر به این مفهوم اشاره شده و در آن اطاعتپذیری و پیروی رمه از فرمان شبان، بهعنوان فرمانبر و زیردست بودن رمه مطرح است: به لشکر بیاراست گیتی همه, , شبان گشت و پرخاشجویان رمه (جلد سوم، اردشیر، ۳۸۵: ۳۱۳) هدایتگری، نظمدهی و جلوگیری از پراکندگی از دیگر وظایف مقام شبانی در شاهنامه است.
بررسی این مفهوم در شاهنامه نشان میدهد که شبانی و رمگی بیش از آنکه بر سلطهگری و خودکامگی شاهان تأکید داشته باشد، بیشتر اشاره دارد بر احترام به نظم سیاسی و مقام شاهی، وظیفۀ هدایتگری شبان، اطاعتپذیری رمه، و عمل به مراقبتها و مسئولیتهای سیاسی ـ اجتماعی دیگرِ شبان در پرتوی خرد سیاسی درست و دادگری او.