Abstract:
ابزار معرفت دینی، از مباحث محوری علم معرفت‌شناسی است. بررسی دیدگاه‌های علامه مجلسی درباره ابزار معرفت می‌تواند برخی زوایای این دانش در اعصار گذشته را آشکار سازد. پژوهه فرارو با روش کتابخانه‌ای و گاهی اسنادی به بیانات علامه مجلسی پیرامون روایات توانسته است به بررسی ابزار و راه‌های معرفت از دیدگاه او را بپردازد و برخی گزاره‌های متناسب با دانش معرفت‌شناسی نزد او را استخراج کند. او در آثارش، حس، عقل، شهود، وحی، الهام، تحدیث و مرجعیت دینی را ابزار معرفت دینی می‌داند. علامه مجلسی حس را ابزاری مهم در شناخت قلمداد می‌کند و آن را مصون از خطا نمی‌داند. او برخلاف تصور برخی، عقل را معرفت‌بخش می‌داند. وی شهود را ابزاری برای کسب معرفت به‌شمار می‌آورد و در برخی موارد، آن را متعلق به آخرت معرفی می‌کند. در نگاه علامه مجلسی، وحی مهم‌ترین ابزار معرفت است. از دیدگاه وی، الهام و وحی از منابع وثیق معرفت الهی هستند. تحدیث نیز ابزاری است که بعد از رحلت پیامبر برای ائمه، معرفت‌بخش بوده است. وی یکی از عوامل گمراهی را بهره نگرفتن از ابزاری همچون مرجعیت ائمه در دین دانسته است.
The means of religious knowledge is one of the central topics in epistemology. Examining Allameh Majlisi's views on the means of knowledge can reveal some aspects of this area of knowledge in the past eras. Using library and documentary method, the present research has examined the means and ways of knowledge in the statements made by Allameh Majlisi's about narrations and has extracted some propositions appropriate to his epistemological knowledge. In his works, Allameh Majlisi has considered sense, intellect, intuition, revelation, inspiration, hadith and religious authority as the means of religious knowledge. He regards sense as an important means in acquiring knowledge and does not consider it infallible. Contrary to some people's beliefs, he considers reason as granting knowledge. He considers intuition as a mean for acquiring knowledge and in some cases, introduces it as belonging to the hereafter. In the view of Allama Majlisi, revelation is the most important means of knowledge. In his view, inspiration and revelation are reliable sources of divine knowledge. Hadith is also a means that has granted knowledge to the Imams after the death of the Prophet. He has considered disrespecting the authority of the Imams in religion as one of the causes of deviation.
Machine summary:
از بررسی دیدگاه‌های علامه مجلسی، می‌توان دریافت که وی حواس را معرفت‌بخش می‌داند؛ اما تصریح می‌کند که آن را ابزاری مستقل به‌شمار نیاورده و به‌دلیل خطاپذیری یا برخی محدودیت‌ها، دلیل حسی نیازمند عقل و دلالت عقلی است (مجلسی، 1403، ج1، ص95؛ ج3، ص40 و161؛ ج10، ص212).
اگرچه علامه مجلسی از حواس به‌عنوان ابزاری برای معرفت و شناخت دینی یاد می‌کند، آشکارا حس را در حوزه معارف غیبی ناکارآمد معرفی کرده است.
علامه مجلسی در کتاب العقل و الجهل (مجلسی، 1370، ج1، ص25)، ابتدا وارد قلمرو معنای لغوی عقل می‌شود و آن را تعقل و فهم اشیا معرفي مي‌کند؛ سپس در تبیین معنای اصطلاحی عقل، به شش تعریف اشاره کرده و از میان آن‌ها دو تعریف زیر را پذیرفته است: اول) قوه‌ای که خیر و شر را درک می‌کند و آن‌ها را از یکدیگر تمییز می‌دهد.
علامه مجلسی خود نیز به‌طور گسترده از عقل و برهانهای عقلی در اثبات صانع، توحید، امامت، معاد و روایات مندرج در این ابواب، بهره برده است (برای نمونه، ر.
ازآنجاکه الهام و وحی از ابزارهاي استوار و عمیق معرفت الهی هستند، علامه مجلسی خاصیت معارف برگرفته به‌وسیله این دو ابزار را بی‌انتها و دائمی ترسیم کرده است (مجلسی، 1370، ج2، ص320).
از برخی عبارت‌های علامه مجلسی فهمیده می‌شود که گاهی وحی و الهام در یک معنا نیز به‌کار رفته و تقسیم‌بندی باواسطه و بدون واسطه درباره هر دو به‌کار گرفته شده است (مجلسی، 1370، ج3، ص109).
علامه مجلسی علت گستردگی این علم را تعلیم و الهام الهی می‌داند (مجلسی، 1403، ج43، ص328).
(
, 
, 
)
