Abstract:
کودکانی که به سن تکلیف عبادی می رسند، از رشد لازم در مسائل شرعی و حقوقی برخوردار نیستند. اهمیت بررسی نشانه ها و آثار فقهی بلوغ و رشد از آن جا روشن می شود که در فقه و حقوق اسلامی مبدا شروع تکالیف و تعهدات شرعی بلوغ و رشد است. پس این سوال مطرح می شود که در آیات و روایات، نشانه ها و آثار بلوغ و رشد چیست، سن بلوغ و رشد در فقه به تبع اختلاف در نشانه ها و آثار متفاوت است. برخی از فقها علائم جسمی و رشد فکری را معیار قرار دادند و برخی ملاک را سن خاص دانستند. دسته اول اطلاق ادله را از باب مصداق می دانند، نه احصا؛ به همین علت، با توجه به شرایط مکانی و جسمی و فکری افراد را متفاوت می دانند. دسته دوم نیز برخی بین سن بلوغ در مسائل عبادی با غیرعبادی تفکیک قائل شده اند. قرآن ملاک بلوغ را سن قرار نمی دهد و به عبارات بلوغ حلم، بلوغ نکاح و بلوغ اشد اشاره می کند. آنچه از کلام مشهور فقها می توان برداشت کرد: در فقه پنج علامت اصلی برای بلوغ ذکر شده که از این میان فقها سه علامت را میان دختر و پسر مشترک دانسته اند. این تحقیق به روش تحلیلی و توصیفی با مراجعه به منابع کتابخانه ای به بررسی نشانه ها و آثار بلوغ و رشد پرداخته شده است.
Machine summary:
بلوغ و رشد و همچنین واژههای نزدیک به آن همچون: اِحتلام و عادت ماهیانه (حیض) هرچند ملاک فعلیت یافتن احکام شرعی و مسئولیت پیدا کردن فرد نسبت به انجام تکالیف عبادی و نسبت به رفتار خود در برابر دیگران است، اما اثبات به وجود آمدن آن، بدون داشتن شاخصه زمانی، بسیار دشوار و به لحاظ ارتباط آن با حریم خصوصی افراد، گاه غیراخلاقی است.
بلوغ مدیریتی و رهبری در دو آیه یادشده، «بلوغ اَشُدّ»، اشاره به مرحلهای است که برخی از انسانهای شایسته برای اعطای منصب رسالت الهی و مدیریت و رهبری جامعه، آمادگی پیدا مینمودند، چنانکه قرآن درباره موسی(علیه السلام) میفرماید: «وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَاسْتَوَی ءَاتَینَاهُ حُکمًا وَ عِلْمًا وَ کذَلِک نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ؛ 4 چون به اَشُد و کمال خویش رسید، به او حکمت و دانش عطا کردیم و نیکوکاران را چنین پاداش میدهیم».
در روایت صحیح احمد بن محمد بن ابی نصر، از امام رضا (علیه السلام) نقل میکند که فرمودند: کودک از سن هفت سالگی به انجام نماز ترغیب و در ترک آن نکوهش میشود ـ تا در وقت تکلیف به نمازخواندن عادت نماید ـ و لازم نیست زن موهای خود را از کودک تا زمانی که محتلم نشده، بپوشاند.
همچنین شیخ کلینی در کافی با سند صحیح از حمران نقل نموده است که گفت: از امام باقر (علیه السلام) سؤال کردم چه زمان کودک به طور کامل مشمول اجرای حدود میشود؟ قال: «إذا خَرَجَ عَنهُ الیتمُ وَ ادرَکَ»؛ فرمودند: آن گاه که از حالت یتیمی ـ و این که نیاز به سرپرست داشته باشد ـ خارج شده و دارای ادراک گردد.