Abstract:
در درازنای تاریخ، انتحار یا ترور با مترادفاتی چون« ارعاب، ارهاب، اغتیال، فتک» مقولهای سیاسی، اجتماعی و دینی محسوب میشود که در شکل گیری آن، علل بسیاری چون، مسائل اجتماعی، اقتصادی، قومی، مذهبی و سیاسی نقش داشته و دارد. دین اسلام در جایگاه دینی وحیانی و توحیدی، گفتمان اصلی خود را حفظ جان مردم قرار داده و برابر داشتن کشتن یک فرد به ناحق با کشتن تمامی جامعۀ بشری:« من قتل نفسا بغیر نفس او فساد فی الارض فکانّما قتل النّاس جمیعا: هرکس انسانی را بدون ارتکاب قتل، یا فساد در زمین بکشد، چنان است که گوئی همهی انسانها را کشته است.» امّا برخی از جریانهای افراطی با خوانشهای خشونت-مدار و ظاهرگرا از گزارههای قرآنی و حدیثی، انتحار و ترور را با شهادت و جهاد دفاعی، همسان میدانند امّا مذاهب اسلامی، با پیروی از گفتمان قرآنی و حدیثی و سیمای سنّت نبوی، نسبت به انتحار و ترور، دیدگاهی منفی دارند و شهادت در مسیر دفاع و اعتلای دین اسلام را به دیدۀ تکریم مینگرند. این جستار با بررسی انتحار و ترور از منظر گفتمان مـذاهب اسـلامی اهـل سنّت در صـدد رسیدن به این واقعیت است کـه انـتحـار و ترور، بردین(عرضی) و دفاع و شهادت دردین(ذاتی) محسوب میشود.
Machine summary:
دین اسلام در جایگاه دینی وحیانی و توحیدی، گفتمان اصلی خود را حفظ جان مردم قرار داده و برابر داشتنِ کشتن یک فرد به ناحق با کشتن تمامی جامعۀ بشری:« مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا: هرکس انسانی را بدون ارتکاب قتل، یا فساد در زمین بکشد، چنان است که گوئی همهی انسانها را کشته است.
در مقابل، احادیث رسول اکرم، دفاع و کشته شدن در راه جان، ناموس و مال را شهید میدانند که إشعاری است به تأیید شهادت برای دفاع از جان و مال:« مَن قُتِلَ دُونَ مَالِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ وَمَنْ قُتِلَ دُونَ دِینِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ وَمَنْ قُتِلَ دُونَ دَمِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ وَمَنْ قُتِلَ دُونَ أَهْلِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ» (ترمذی، ج5، حدیث شماره 1341).
از آن جمله: حمید انصاریان در پایاننامۀ « بررسی تاریخی و انتقادی مسئلۀ تکفیر تا قرن پنجم هجری» (دانشگاه معارف قم/1394)؛ پایاننامۀ « الفواز، خالد بن عبد العزیز العملیات الانتحاریة و صلتها بالاستشهاد» (دانشگاه نایف العربیة للعلوم الامنیه/2009)؛ پایاننامۀ «عملیات انتحاری از منظر اسلام و حقوق بین الملل» از آقای صدیق قادر عثمان(دانشگاه تربیت مدرس/1391)؛ پایاننامۀ «بررسی فقهی و حقوقی انتحار و ترور در حقوق کیفری ایران» از حمید رحیمی رنانی(دانشگاه پیام نور/1390)؛ مقالۀ«تروریسم از نگاه فقه» از یعقوب علی برجی(فصلنامۀ طلوع/1381) فؤاد کاظم مقدادی در کتاب « آراء علماء المسلمین و فتاواهم فی تحریم تکفیر أتباع المذاهب اسلامیه» (تهران/1386)؛ « بازخوانی تکفیر و تکفیرگرایی در بین مسلمانان» اثر علی اکبر نیکزاد.
بررسی اجمالی حکم تکفیر در گفتمان مذاهب اسلامی اهل سنّت به وضوح، مبیّن اتفاق نظر علما بر این امر است که هیچ مسلمانی با ارتکاب گناه کبیره از اسلام خارج نمیشود.