Abstract:
با توجه به تأثیری که آموزش محیط زیستی، به ویژه آموزشِ رسمیِ پایههای ابتدائی و متوسطه بر جامعهپذیری افراد دارد و با عطف نظر به این واقعیت که محتوای کتابهای درسی آیینۀ تمامنما و تعین اصلی سیاستگذاری دولتی در عرصه آموزش هستند، این پژوهش از طریق تحلیل محتوای کمّی کتابهای درسی پایه پنجم ابتدائی و سوم راهنمایی دهه 1360 (سالهای 1361، 1365 و 1369) در تلاش است تا نشان دهد که سهم محیطزیست و حفاظت از آن در کتابهای درسی و متعاقباً در آموزش رسمی به چه میزان بوده است و اصولاً نگاه به محیط زیست در اندیشه برنامهریزان درسی و مؤلفان کتابهای درسی چگونه و تحت تأثیر چه عواملی قرار داشته است؟یافتههای پژوهش نشان میدهد که از مجموع محتوای متنی کتابهای مورد بررسی تنها دو درصد به حفاظت محیطزیست پرداخته است و در سطوح سه گانۀ دانش، نگرش و مهارت، از مجموع محتوای متنیِ محیط زیستیِ کتابهای مورد بررسی، 78 درصد به سطح دانش (آگاهی)، یک درصد به سطح نگرش و 9 درصد به سطح مهارت اختصاص یافته است و افزون بر این بیشترین میزان دادههای محیطزیستی را میتوان در کتابهایی چون جغرافیا، علوم تجربی و حرفه و فن یافت. این امر میتواند نشانگر غلبۀ تفکر تجربی بر نگاه برنامهریزان درسی در زمینۀ آموزش محیطزیست باشد.
Taking into the consideration that environmental education, especially formal primary and secondary education, has a great impact on the sociability of individuals, and according to the fact that the content of textbooks is a mirror of government policy in the field of education, this article, by using quantitative content analysis of the fifth grade of primary school and the third grade of guidance school textbooks of the 1360s/1980s (1361/1982, 1365/1986 and 1369/1990), is trying to show the contribution of the environment and its protection in textbooks and subsequently in formal education. And by doing that it seeks to show the role of the environment in formal education. In addition it answers this question that “How has the view of the environment been in the minds of curriculum planners and textbook authors?” Findings show that out of the total textual content of the studied books, only two percent have addressed environmental protection. At the three levels of knowledge, attitude and skill, out of the total environmental textual content of the studied books, 78% is allocated to the level of knowledge (awareness), 1% to the level of attitude and 9% to the level of skill. In addition, most of the environmental data can be found in books such as “Geography”, “Experimental Sciences” (Oloum e Tajrobi) and “Profession and Technology” (Herfe va Fan). This also shows the empirical thinking of curriculum planners about teaching the environment.
Machine summary:
تاریخ آموزش محیط زیست در ایران : محیط زیست در کتاب های درسی دهة ١٣٦٠ 2 مهدی رفعتی پناه مهرآبادی تاریخ دریافت : ١٤٠١/٠٢/٠٤ تاریخ پذیرش: ١٤٠١/١١/١٧ چکیده با توجه به تأثیری که آموزش محیط زیستی ، به ویژه آموزشِ رسمی پایه های ابتـدایی و متوسطه بر جامعه پذیری افـراد دارد و بـا عطـف نظـر بـه ایـن واقعیـت کـه محتـوای کتابهای درسی آینة تمامنما و تعّین اصلی سیاست گذاری دولتی در عرصـة آمـوزش هستند، این پژوهش از طریق تحلیل محتوای کمّی کتابهای درسی پایة پنجم ابتـدایی و سوم راهنمایی دهة ١٣٦٠ (سـالهـای ١٣٦١ و ١٣٦٥ و ١٣٦٩) در تـلاش اسـت تـا نشان دهد که سهم محیط زیست و حفاظت از آن در کتـابهـای درسـی و متعاقبـاً در آموزش رسمی به چه میزان بوده اسـت و اصـولاً نگـاه بـه محـیط زیـست در اندیـشة برنامه ریزان درسی و مؤلفان کتابهای درسی چگونه و تحت تـأثیر چـه عـواملی قـرار داشته است .
نسبت محتوای محیط زیستی و حفاظتی نسبت به کل محتوای کتاب های درسی سال سوم راهنمایی ١٣٦١ به تفکیک کتاب ها عناوین , جغرافی , شناخت حرفه وفن , فرهنگ اسلامی و تعلیمات دینی , علوم , تاریخ , هنر , فارسی , تعلیمات اجتماعی (به تصویر صفحه رجوع شود) در زمینة ابعاد دانش ، نگرش و مهارت از مجموع ١٨٦٣ پاراگرافی کـه بـه محـیط زیـست و مقولات محیط زیستی در کتابهای پنجم ابتدایی و سوم راهنمایی سـال ١٣٦١ اختـصاص داده شده است ، ١٣٨٩ پاراگراف برابر با ٧٤/٥درصد به دانش ، ١٧ پـاراگراف معـادل ٠/٩درصـد بـه نگرش و ١٦٧ پاراگراف برابر با ٨/٩درصد به مهـارت تخـصیص یافتـه اسـت .