Abstract:
ناسخ التواریخ یکی از آثار میرزامحمدتقی سپهرکاشانی است. بخشی از این کتاب به مقتل الحسین(ع) اختصاص دارد. این مقتل یکی از پیشگامان تحریفات عاشورایی در قرون اخیر به شمار میرود. گزارشی که سپهر از قیام امام حسین(ع) ترسیم کرده از روایات مقاتل متقدّم و متاخّر گرفته شده و از نظر متنی آشفته است؛ بهطوری که در برخی موارد با وقایع مسلّم تاریخی ناسازگار بوده و در مواردی شان امام معصوم(ع) خدشهدار شده است. با این همه این مقتل بسیار مورد توجه علما، وعاظ و مداحان شیعی بودهاست. مقتل الحسین(ع) در برخی موارد مخاطب را به تامل و تردید میافکند و حتی در برخی موارد، شیعه را متاثر از اعتقاداتی خاص معرفی میکند. مقاله حاضر درصدد است تا با بررسی گزارههای این کتاب، مطالب تاریخی و روایی آن را که بسیار مورد تردید است، با روش کتابخانهای و رویکردی تحلیلی مورد ارزیابی قرار دهد و از این طریق به برخی از تحریفاتی که نخستین بار بر اثر این کتاب در میان روایات عاشورایی جای گرفته است، اشاره کند.
Machine summary:
وی در ادامه به منابع عاشورایی خود پرداخته و گزارشات خود را از بزرگان شیعه و سنی نقل کرده از جمله: ارشاد، لهوف، مثیر الأحزان، مقاتل الطالبیین، کتاب الکبیر و کتب مناقب از علمای امامیه و زیدیه، مروج الذهب، مناقب آل ابیطالب، کشف الغمه، مجلدات بحار و عوالم، تاریخ طبری، تاریخ [ابن] اعثم، مقتل ابیمخنف، مناقب خوارزمی، تذکره الخواص، مطالب السئول، فصول المهمه، زبده الفکر، روضه الشهداء و دیگر کتب که برخی منبع مشخص دارند و در کتاب ثبت شده و برخی بدون نام هستند (همان، 1/379 ـ 380).
اما قول سپهر نه تنها در این مورد بلکه در بیشتر آنچه که نقل میکند، طبق ادلهای که بیان میشود، غیرقابل اعتماد است، بنا به دلایل زیر: یکی عدم دقت نویسنده در ضبط اسامی؛ برای مثال عبیدالله بن حرّ را عبدالله حرّ ثبت کرده است (سپهر، 1383: 2/148)، دیگر عدم ارجاع به منبع در مواردی از جمله این مورد؛ همچنین ثبت نکاتی که در تاریخ معتبر ذکر نشده است؛ بهعلاوه مؤلف ناسخ التواریخ نوشته: امام حسین اصحاب را در خاک و خون دید و خطاب به آنها فرمود: چرا جواب من را نمیدهید؛ این در حالی است که مسلم بن عقیل و هانی بن عروه در کوفه به شهادت رسیدند و عبارت «مالی انادیکم فلا تجیبونی، و ادعوکم فلا تسمعونی؟!
_ کندن چاه در کربلا توسط امام برای رفع تشنگی (سپهر، 1383: 2/194 ـ 195): سپهر این اتفاق را دو مرتبه ذکر کرده که یکی از آنها در شب عاشوراست (همان، 2/216): موجود در الفتوح (ابن اعثم کوفی، 1411: 5/91 ـ 92).