Abstract:
این پژوهش درصدد تبیین دیدگاه حکمای اسلامی پیرامون رویکرد تشکیکی به علوم و بیان ابعاد و نتایج این موضوع است. یکی از اصول حاکم بر جهانبینی حکمای اسلامی، نگرش تشکیکی یا مرتبهیی به امور است. این نگرش در مورد علوم نیز وجود دارد. بر اساس این تفکر، علوم بلحاظ ارزشمندی دارای درجات و مراتب مختلفی هستند؛ برخی از علوم فراتر، بعضی فروتر، برخی ارزشمندتر و بخشی در درجهیی پایینتر قرار دارند. حکما معتقدند اشرف علوم «فلسفه» است و برای این ادعا معیارها و دلایلی بیان کردهاند. این مقاله با روش توصیفیـتحلیلی و انتقادی بدنبال تبیین این رویکرد و بیان آثار معرفتی آن، و در نهایت، بازخوانی این دیدگاه است. تبیین این موضوع ابتدا ما را با مبانی و رویکرد حکما آشنا میسازد و با تامل در این موضوع، ثمرات و نتایج آن در سایر عرصهها روشن میگردد.
This study was conducted to clarify the view of Islamic philosophers regarding the graded approach to sciences and the dimensions and outcomes of this problem. One of the principles dominating the worldview of Islamic philosophers is the graded conception of affairs. This view also exists in relation to sciences and stipulates that sciences are of different levels and grades with respect to their value. In other words, some of them are more valuable, while some others are less valuable. Philosophers believe that philosophy is the noblest of all sciences and have provided some criteria and arguments in support of this claim. The purpose of this paper is to explain and revisit this approach and its epistemological effects based on a descriptive-analytic and critical method. Therefore, the authors have first introduced the basic principles and approaches of philosophers concerning this problem and then clarified their effects and consequences in other realms.
Machine summary:
در این زمینه پژوهش خاصی وجود ندارد، بلكه در حاشية متون و آثار حکما و دانشمندان مسلمان، در ابتدای بحث رئوس ثمانية علوم، معمولاً جایگاه ارزشی علم مورد نظر نيز مطرح ميشده است.
بر همين اساس، موجودات عالم در یک درجه از وجود و کمال نیستند، بلکه هر یک مرتبهيي دارند که از دیگر موجودات متمایز است و چون علم با معلوم مطابق است، نظام علوم نيز مانند نظام موجودات، در درجات مختلف ترسیم ميشوند و همین مسئله ميتواند مصحح نگاه تشکیکی و ارزشی به علوم باشد.
معیارهای برتري علوم بعد از اینکه تبیین شد که اندیشمندان مسلمان نسبت به علوم رویکرد تشکیکی دارند و برخی را نسبت به برخی دیگر اشرف میدانند و به تقدم علمی بر علم دیگر معتقدند، ضروری است به بررسی ملاکهای برتری و شرافت علوم از دیدگاه آنان بپردازیم.
هر علمی، موضوعی دارد و موضوع، همان چیزی است که مسائل پیرامون آن مورد بحث و بررسی قرار ميگيرند (رفیعی قزوینی، 1386: 182)، اما اثبات موضوع در علمي دیگر که متقدم بر آن است، صورت ميگيرد نه خود آن علم (مصباح یزدی، 1386: 1/ 120).
مثلاً برای وصول به نقطۀ کمال غایی لازم است ابتدا فلسفۀ حقیقی مقدم بر همۀ علوم، مورد توجه انسان قرار گیرد و ذیل آن به علوم متعدد دیگر پرداخته شود، اما این تقدم فلسفه بر سایر علوم بمعنای شرافت فلسفه نیست بلکه تقدم، رتبی است.