Abstract:
مدرسه حدیثی قم، به عنوان یکی از مدارس پر قدرت امامیه، از دیرباز مورد اهتمام و دقت اندیش‌وران بوده است. کاوش‌ها در زمینه مهدویت در این مدرسه، با کاستی‌هایی مواجه است. فقدان نگاه «مدرسه‌ای»، «عدم بررسی راویان تأثیرگذار» و «موضوعات مورد توجه آنان» به احادیث مهدوی از جمله این کاستی‌هاست. از این رو این جستار با رویکرد «توصیفی _ تحلیلی» در تلاش است به این خلاء مطالعاتی تا قبل از دوران صدوق بپردازد. طبقه‌بندی راویان و معرفی آنان آغازی است که این نوشتار برای ارائه تصویری روشن از بحث برمی‌گزیند. در طبقات ابتدایی، راویان و آموزه‌های مهدوی گمرنک جلوه کرده است. به مرور زمان با شکوفایی این مدرسه روایات مهدویت با تنوع موضوعی مورد توجه قرار گرفته است. در میان این محدثان، با توجه به جامعیت کتاب الکافی بیشترین نقل از کلینی است؛ سپس سعدبن عبدالله، علی بن حسین بن بابویه و محمدبن یحیی قرار دارند. موضوعات مورد توجه آنان بر روی مسائل اساسی مهدویت شکل گرفته است؛ به گونه‌ای که برخی آموزه‌ها، مانند نشانه‌های ظهور، که در دوران بعدی متنوع‌تر گزارش شده‌اند در مدرسه قم از اهمیت کمی برخوردار است.
Qom Hadith School, as one of the most powerful schools of the Imamites, has long been the focus of attention of thinkers. Exploration of Mahdism in this school has its shortcomings. Lack of a "school" view, "lack of study of influential narrators" and their "subjects of interest" in Mahdavi hadiths are among these shortcomings. Therefore, this paper with a "descriptive-analytical" approach tries to address this study gap before the time of Saduq.Classifying the narrators and introducing them is the commencement this article chooses in order to provide a clear picture of the discussion. In the first classes, the Mahdavi narrators and teachings have been neutral. Over time, with the flourishing of this school, the narrations of Mahdism have been considered with a variety of topics. Among these narrators, considering the comprehensiveness of Al-Kafi's book, Kulayni is the most quoted; after him, Sa'd ibn Abdullah, Ali ibn Husayn ibn Babawiyyah and Muhammad ibn Yahya are placed respectively. The topics of their interest are based on the basic issues of Mahdism; in such a way that some teachings, such as signs of appearance, which have been reported more diversely in the following periods, are of little importance in Qom school.
Machine summary:
با ملاحظه اسناد رواییِ شماری از روایات، محدثانی مانند زکریا بن آدم، اسماعیل بن سعد اشعری، جعفربن محمد اشعری، آنان علاوه بر آن‌که نسبت به دوران بعدی مدرسه قم، دارای روایات اندکی‌اند، روایات آنان بیشتر فقهی بوده و نام آنان در اسناد روایات مهدوی دیده نمی‌شود، 1 حال آن‌که افراد هم گروه آنان، مانند محمدبن سنان، فضاله بن ایوب، محمدبن ابی عمیر، حسن بن علی بن فضال در شماری از روایات مهدوی قرار دارند(ر.
(نجاشی، 260) روایات 52 گانه وی از مشایخ زیر گزارش شده است: ابراهیم بن هاشم (44 روایت)، عبدالله بن احمد موصلی (2روایت)، محمدبن حسین بن ابی خطاب، حسن بن موسی بن خشاب، صالح بن سندی، محمدبن علی کوفی، اسماعیل بن محمد مکی، محمدبن عیسی (هر کدام یک روایت) نقل کرده است.
(طوسی، 1381: 400؛ همان: بی‌تا: 294) از این محدث 33 روایت نقل شده است: محمدبن عثمان (6 روایت)، محمدبن عیسی (4 روایت)، یعقوب بن یزید (4 روایت)، محمدبن عبدالحمید (3 روایت)، محمدبن حسین ابی خطاب (3 روایت)، احمد بن هلال (2 روایت)، عبدالله بن میمون، هارون بن مسلم، حسن بن ظریف، علی بن محمدبن سالم، حسن بن محبوب، ایوب بن نوح، محمدبن احمد علوی، ابراهیم بن مهزبار، محمدبن صالح همدانی، محمدبن جعفر اسدی کوفی، جعفر بن محمد کوفی (هر کدام یک روایت).
روایات مهدوی وی شامل 13 مورد است که از افرادی مانند: عبدالله بن جعفر (5 روایت)، علی بن حسین سعدآبادی (3 روایت)، علی بن ابراهیم (2 روایت)، محمدبن یحیی (2 روایت)، احمد بن یحیی (1 روایت) نقل کرده است که نسبت به علی بن حسن سعد آبادی توثیقی وجود ندارد.
(
, 
, 
)
