Abstract:
شهرآشوب یکی از انواع شعر فارسی است که پیوند نزدیکی با ادبیات عامیانه دارد. این نوع شعر که به نامهای دیگر چون شهرانگیز، دهرآشوب، فلکآشوب و ... خوانده میشود، در ادبیات فارسی به دوگونه است؛ در نوع نخست، شاعر در شعر خود به تعریف و ذم مردم یک شهر و یا یک طبقه از جامعه میپردازد. اما در نوع دیگر که دارای ارزش ادبی بیشتری است، شاعر به توصیف پیشهوران و تعریف حرفه و صنعت آنان میپردازد و از این رهگذر اطلاعات تاریخی با ارزشی در زمینة مشاغل، آداب و رسوم، اعتقادات و فرهنگ عامیانه در اختیار مخاطب قرار میدهد. یکی از ویژگیهای مهم شهرآشوبها، کاربرد طنز و شوخطبعی در آنهاست. در شهرآشوبهایی که به ذم مردم یک شهر یا یک طبقه میپردازد، شوخ طبعی غالبا بهصورت هجو و هزل است، اما در شهرآشوبهایی که در آن توصیف صاحبان حرف و معرفی صنعت آنها است، بیشتر در آن رگههایی از طنز دیده میشود. از دلایل برجستگی طنز در شهرآشوب نوع دوم، بهکارگیری طیف وسیعی از تکنیکهای طنز است که بر اساس تئوریهای رایج در طنز میتوان به طبقهبندی و تحلیل آن پرداخت. بر اساس نتایج آماری این پژوهش، تکنیکهای طنز بهکاررفته در شهرآشوب دارای بسامد مختلفی است. مثلا تکنیکهای کوچکسازی، تشبیه به حیوانات، تشبیه مضحک و کنایه دارای بیشترین بسامد و تکنیکهایی که مبتنی بر بازیهای کلامی است، دارای کمترین بسامد است.
Shahrashob is one of the types of Persian poetry that has a close connection with folk
literature. This type of poetry, which is called by other names such as Shahrangiz, Dehrashob,
Falak Ashob, etc., is of two types in Persian literature; In the first type, the poet praises and
condemns the people of a city or a class of society in his poem. But in the other type, which
has more literary value, the poet describes the craftsmen and defines their profession and
industry, and in this way provides the audience with valuable historical information in the
field of occupations, customs, beliefs and folk culture. One of the important features of
Shahrashob is the use of humor in them.
In riots that deal with the people of a city or a class, the humor is often in the form of satire,
but in riots that describe the people who speak and introduce their industry, more streaks of
humor are seen. One of the reasons for the prominence of humor in the second type of chaos
is the use of a wide range of humor techniques, which can be classified and analyzed based
on common theories in humor. Based on the statistical results of this research, the humor
techniques used in Chaos City have different frequencies. For example, the techniques of
"minimization", "simile to animals", "ridiculous simile" and "sarcasm" have the highest
frequency and techniques based on verbal games have the lowest frequency.
Machine summary:
اما در نوع دیگر که دارای ارزش ادبی بیشتری است، شاعر به توصیف پیشهوران و تعریف حرفه و صنعت آنان میپردازد و از این رهگذر اطلاعات تاریخی با ارزشی در زمینة مشاغل، آداب و رسوم، اعتقادات و فرهنگ عامیانه در اختیار مخاطب قرار میدهد.
با نگاهی به انواع شهرآشوب و بررسی آن از دیدگاه طنز و مطایبه میتوان دریافت که در آن نوع شهرآشوبی که به مذمت مردم یک شهر پرداخته؛ بیشتر از هجو و هزل استفاده شده است، اما در شهرآشوبهایی که به ذکر طبقات و اصناف میپردازد، عمدتاً در آن رگههایی از طنز دیده میشود.
در این شگرد عامل ایجاد طنز، یک اشتباه لفظی است، اما در نمونه ابیات شهرآشوب زیر به خوبی مشخص است که این تحریف کاملاً عامدانه است: طور بت شیشهگر نه بر وجه نکوست گردد ز دلش مهر رقیبان ظاهر, زآنرو که طریق دشمنان دارد دوست از «شیشه» همان برون تراود که دروست (گلچینمعانی:1380: 149) در مصرع چهارم که یک ضربالمثل است، شاعر با جانشین کردن کلمة «شیشه» بهجای«کوزه» بهطور طنزآمیزی دست به تحریف ضربالمثل میزند.
البته در شهرآشوبهایی که به ذم مردم یک شهر میپردازد، کوچکسازی بیشتر برای تحقیر و تمسخر بهکار میرود اما در شهرآشوب نوع دیگر علت بسامد بالای این تکنیک وجود سنتی در شهرآشوب است که در آن شاعر با کوچک کردن رندانه و طنزآمیز خود در برابر معشوق تواضع و تسلیم خود را در برابر معشوق به اثبات میرساند.
درواقع پیوند نزدیک میان شهرآشوب با فرهنگ و ادبیات عامیانه، باعث بالا رفتن بسامد این کنایات طنزآمیز در این نوع شعر شده است.