Abstract:
رسالت این مقاله تعیین انواع و شدت هوازدگی و مناطق موفوژنتیک باتوجه به اقلیم حاکم در آبخیز تالار مازندران است. هوازدگی سنگها شامل تجزیه و تخریب ساختار سنگ، تشدید فرسایش، فروپاشی تحت نیروی جاذبه، ایجاد اشکال وناهمواریها، حتی تراکم و تشکیل مواد معدنی و خاک است. بهعلت موقعیت خاص استان مازندران، واقع شدن بین دریا و سلسله جبال البرز، تنوع اقلیمی هم از جنوب به شمال درحوضهها حاکم است. از طرف دیگر در آبخیز تالار تاکنون هوازدگی سنگها با هیچ روشی مطالعه نشده است و درنتیجه شناخت دقیقی از نوع فرآیند هوازدگی و مناطق مورفوژنتیکی دراین حوضه وجود ندارد. بهمنظور پهنه-بندی وضیعت هوازدگی و مناطق ژئومورفوژنیک براساس مدلهای لویس پلتیر حوزه، داده-های اقلیمی شامل میانگین بارش و دمای سالانه 8 ایستگاه هواشناسی که دارای داده و طول دوره آماری (1345-1395) بودند، ازسازمان هواشناسی تهیه شد، در پایگاه داده درمحیطArc GIS ثبت گردید. سپس روند دما و بارش حوزه آبخیز تالار مربوط به هر ایستگاه تعیین گردید. در ادامه رژیمهای هوازدگی و مورفوژنتیکی در آبخیز تالار از روی نمودارهای مربوط تعیین گردید. پس از دادن ارزش وزنی به آنها در پایگاه داده ثبت و نقشههای مربوط درمحیطArc GIS تولید شدند. نتایج حاصل نشان داد حوزه آبخیز تالار از نظر مورفوژنتیکی در سه منطقه نیمهخشک، ساوان و معتدل قرار میگیرند. در این میان بیشترین مساحت مربوط به منطقه ساوان (50%) و کمترین به منطقه معتدل میباشد. از نظر وضعیت هوازدگی، سه نوع هوازدگی شیمیایی متوسط، هوازدگی مکانیکی کم و هوازدگی خیلی کم در این حوضه اتفاق میافتد، که هوازدگی شیمیایی متوسط دارای بیشترین مساحت است.
The purpose of this paper is to determine the types of weathering, morphogenetic areas according to climate in the Talar watershed Mazandaran province. Weathering of rocks includes decomposition and degradation of rock structure, resonance of erosion, collapse under gravity force, creating forms of uneven shapes and even concentration, formation of minerals, soil. Due to the special location of Mazandaran province, located between the sea, the Alborz mountain dynasty, climate diversity prevails from south to north in the regions. On the other hand, in the watershed of The Hall, the weathering of rocks has not been studied by any method and as a result, there is no accurate understanding of the type of weathering process and morphogenetic areas in this basin. In order to zoning the weathering situation and Morphogenic areas based on Lewis Peltier models in the Telar watershed, climatic data including average rainfall and annual temperature of 8 Meteorological stations that had data and statistical period length (1345-1395) were prepared by the Meteorological Organization and The database was registered in Arc GIS environment. Then the temperature and precipitation trend of the watershed of each station was determined. Then, weathering and morphogenetic regimes in the watershed of the Telar were determined from the relevant diagrams. After giving them a weight value, they were recorded in a database and the relevant maps were generated in the Arc GIS environment. The results showed that the of Telar basin is morphologically located in three semi-arid, savannah and temperate regions. Among these, the highest area is related to savannah morphology (50%) and the lowest is to temperate region. In terms of weathering status, three situation in the region, moderate chemical weathering, low mechanical weathering and very low weathering occur in this basin, while moderate chemical weathering has the highest area of the Telar watershed.
Machine summary:
بررسي اثر اقليم بر فرايند هوازدگي سنگ ها (مطالعه موردي: حوزه آبخيز تالار) قربان وهاب زاده کبريا١- دانشيار گروه آبخيزداري ، دانشگاه علوم کشاورزي و منابع طبيعي ساري .
ازاين رو هدف مقاله ، بررسي هوازدگي رخنمون هاي سنگي با توجه به اقليم حاکم در حوزه آبخيز تالار با روش پلتير است .
به منظور بررسي وضعيت هوازدگي و مورفوژنتيکي مرتبط با آن در حوزه آبخيز تالار داده هايي از قبيل مدل رقومي ارتفاعي ١٠ متر، نقشـه هاي زمين شـناسي ١/١٠٠٠٠٠ منطقه از سازمان زمين شناسي کشور، عناصر اقليمي متوسط دما و بارش سالانه ايستگاه هاي منطقه از سازمان هواشناسي اخذ گرديد.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) ٣-٣- رژيم هاي هوازدگي براي شـناسايي وضعيت هوازدگي در سطح حوزه آبخيز تالار از مدل هاي پلتير استفاده شد.
٣-در دوره هاي ترسالي بخش مياني حوزه آبخيز تالار در مناطق جنگلي اطراف شهرهاي شيرگاه و زيرآب و منطقه سنگده شرايط معتدل حاکم است .
جدول ٦- نوع مناطق مورفوژنتيکي و مقادير وزني آن ها (به تصویر صفحه مراجعه شود) ٤- جمع بندي به منظور تهيه نقشــه هوازدگي ســنگ ها، داده ها در پايگاه داده GIS ثبت گرديد؛ روند دما و بارش منطقه رســم و رژيم هاي هوازدگي مربوط به هر ايسـتگاه از روي مدل هاي پلتير تعيين شـد و سپس نقشه ها توليد گرديد.
اين نتايج نشان ميدهد مدل هوازدگي حوزه آبخيز تالار تابع عوامل توپوگرافي و اقليم منطقه اسـت .