Abstract:
شمسالدین سمرقندی در دو کتاب قسطاس الأفکار و شرح القسطاس دربارة قیاسهای مختلط از حقیقیه و خارجیه، دو دیدگاه متفاوت را بهدست داده است که تحت عنوانهای «تحریر اول» و «تحریر دوم» در مقالات دیگری به آنها پرداخته و نشان دادهایم هرکدامشان دچار خطاهای متعددی هستند و از این روی، هیچکدام از آنها تحلیلی درست و کامل از اختلاط قضیههای حقیقیه و خارجیه بهدست نمیدهند. در این مقاله قصد داریم نتایج درست اختلاط این قضایا را بهدست دهیم؛ بهگونهای که برپایة مبانی فکری منطقدانان مسلمان همچون سمرقندی، هیچ اعتراضی بر این نتایج وارد نباشد و بتوان آنها را تقریری کاملاً درست از اختلاط قضایای حقیقیه و خارجیه دانست. در هریک از شکلهای چهارگانة قیاس ارسطویی، اختلاط خارجیه-حقیقیه و حقیقیه-خارجیه را جداگانه بررسی کردهایم؛ همچنین ضربها و اختلاطهای عقیم و منتج را بهصورت موردی مشخص کرده و نتایج هر ضرب و اختلاط منتج را جداگانه نشان داده و نتایج قابل اثبات را اثبات کردهایم. بررسی اختلاطهای عقیم و نتایج غیر قابل اثبات، نیازمند بررسی نظاممند مثالهای نقض است که آن را به مقالهای دیگر وامیگذاریم.
In both of his logical books Qistas al-afkar and its self-commentary Sharh al-Qistas, Shams al-Din Samarqandi has two versions of mixed haqiqi-khariji syllogisms. In other papers, we discussed these two versions and showed that both have many errors, and therefore, neither provides a correct and complete analysis of mixed haqiqi-khariji syllogisms. In this article, we shall present the true conclusions of mixed syllogisms so that based on the principles accepted by Arabic logicians, including Samarqandi, there will be no objection to our version, and it can be considered a completely correct interpretation of mixed haqiqi-khariji syllogisms. In each of the four traditional figures of syllogism, we shall examine the khariji-haqiqi and haqiqi-khariji mixes separately, and determine the sterile and productive mood-mixes case-by-case and show the true conclusions of each productive mood-mix separately. We decline the seystematic study of counter-examples for the strile mood-mixes to a future research.
Machine summary:
اختلاط حقیقیه و خارجیه: ضربهای منتج و نتایج اسدالله فلّاحی 1 تاریخ دریافت: 23/11/1401 تاریخ پذیرش: 13/02/1402 چکیده شمسالدین سمرقندی در دو کتاب قسطاس الأفکار و شرح القسطاس دربارة قیاسهای مختلط از حقیقیه و خارجیه، دو دیدگاه متفاوت را بهدست داده است که تحت عنوانهای «تحریر اول» و «تحریر دوم» در مقالات دیگری به آنها پرداخته و نشان دادهایم هرکدامشان دچار خطاهای متعددی هستند و از این روی، هیچکدام از آنها تحلیلی درست و کامل از اختلاط قضیههای حقیقیه و خارجیه بهدست نمیدهند.
در مقالة «قیاس مرکّب از قضایای حقیقیه و خارجیه نزد شمسالدین سمرقندی» (فلّاحی، 1401ج)، احکام بیانشده درخصوص اختلاط قضایای حقیقیه و خارجیه ازسوی سمرقندی در تحریر نخست را بررسی کرده و نشان دادهایم ایرادهای بسیار بر احکام موردادعای سمرقندی وارد است.
1. دو تحریر از اختلاط حقیقیه و خارجیه چنانکه در مقالة «دو تحریر از قضایای حقیقیه و خارجیه نزد شمسالدین سمرقندی» (فلّاحی، 1401ب) نشان دادهایم، در نسخههای خطی کتابهای قسطاس الأفکار و شرح خودنوشت سمرقندی بر آنها بهنام شرح القسطاس، مبحث اختلاط قضایای حقیقیه و خارجیه با دو تقریر متفاوت تحریر شده است: تحریر نخست: «و الضابط في اعتبار النتیجة في هذه الستّة أنّ النتیجة: [1] إن كانت موجبةً یكون اعتبارُها كأخصّ الاعتبارین المختلطین في ذلك القیاس؛ [2] و إن كانت سالبة یكون اعتبارُها کاعتبار المقدّمة السالبة في ذلك القیاس» (سمرقندی، 1393، ص.
ضربهای سلبی در اختلاط خارجیه-حقیقیه: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} از آنجا که سالبة کلیة حقیقیه، مستلزم سالبة کلیة خارجیه است (اصل موضوع نسبت حقیقیه و خارجیه)، این دو ضرب هم به قیاس غیرمختلط خارجیه برمیگردند و نتیجة خارجیه بهدست میدهند.