Abstract:
مجموعۀ تاریخی ـ فرهنگی «خالدنبی (ع)» که در دورترین نقطۀ شرقی دشت ترکمن بر فراز کوه خدا1 از بلندیهای گوگجهداغ قرار گرفته، از چند زیارتگاه (زیارتگاه خالدنبی، آرامگاههای عالم بابا و چوپان آتا) و یک گورستان قدیمی ارزشمند و چند جاذبۀ آیینی و طبیعی تشکیل شده است که در این پژوهش به شناخت و معرفی زیارتگاه و آرامگاه و گورستان این مجموعۀ تاریخی ـ فرهنگی پرداخته میشود.
خالدنبی از پیامبران تبلیغی پیش از اسلام است که برای تبلیغ و ترویج آیین مسیحیت از عدن یمن به ایران میآید. عالم بابا و چوپان آتا از مریدان یا از اولیاء گمنام هستند که همراه خالدنبی به این مکان آمدهاند و اکنون آرامگاههای ایشان در پیرامون زیارتگاه خالدنبی قرار دارند.
محوطۀ گورستان ـ که همچنان سربهمهر و راز ناگشوده باقیمانده است ـ دارای سنگهای ایستاده و منحصربهفرد با اشکال گوناگون و متنوع است. این سنگها بیانگر نوعی باور آیینی و دینی است. چشمۀ خضر دندان و تپهماهورها، ارک2 و اشکفتها و درختچههای نظرکرده از دیگر جاذبههای طبیعی مجموعه خالدنبی است.
بیتردید این مجموعۀ تاریخی ـ فرهنگی یکی از مکانهای ناشناخته و رازدار استان گلستان است که سخنهای جالب و آگاهیهای ارزشمند بسیار دارد. بهبیاندیگر، مجموعۀ تاریخی ـ فرهنگی خالدنبی یک کتاب غنی و ناگشوده و سربهمهر از آگاهیهای تاریخی، باستانشناسی، مردمشناسی، جغرافیا و... است که در دسترس پژوهشگران قرار گرفته است. فقط کافی است که هر پژوهشگر این کتاب ناگشوده را ورق بزند و پیرامون پرسشهای خود، پاسخهای درستی برگزیند و بر آگاهیهای خود بیفزاید.
هدف نگارنده از تحقیق پیرامون مجموعۀ تاریخی ـ فرهنگی خالدنبی، شناختن و شناساندن بوده است و فهمیدن چگونگی و چیستی و چه زمان بودن و نیز درک رابطۀ بین سنگمزارها و شکلهای متنوع آن با فرهنگ و پیشینۀ تاریخی منطقه است. افزون بر پاسداشت میراث فرهنگی و تاریخ منطقه، در سفرها و دیدارها نیز میتواند ایرانگردان را راهنما باشد، و توجّه مسئولان را به امر حفاظت از میراث فرهنگی و توسعۀ گردشگری منطقه جلب کند، زیرا این مجموعه، توانمندی و استعدادهای بسیاری در توسعۀ گردشگری دارد.
Machine summary:
)به تصویرصفحه رجوع شود)موقعیت مجموعه تاریخی ـ فرهنگی خالدنبی(ع) در قسمت شرق بقعۀ چوپان آتا و پیوسته به آن و بر روی یکرشته تپهماهور خاص که ارتفاع آنها بهمراتب کمتر از ارتفاع زیارتگاه خالدنبی است، یک مجموعۀ سنگهای ایستاده عظیم وجود دارد که بیش از 600 سنگ استوانهای شکل و شاخ قوچی تا ارتفاع حداکثر 5 متر دیده میشود.
در سطح گورستان یا در داخل و دیوارۀ گودالهای ناشی از حفاریهای غیرمجاز یافت نمیشود ؟ آیا این به این دلیل است که این گورستان در طول چندین نسل بدون استفاده مانده است؟ 9ـ چرا هیچ نشانه و مدرک تاریخی که نشاندهندۀ وجود فرهنگها و تمدّنهای مختلفی باشد، به دست نیامده است؟ 10ـ سازندگان این سنگمزارها به چه دین، باور و آیینی معتقد بودند؟ آیا مردمانی بومی بودهاند یا از جای دیگر به این مکان مهاجرت کردهاند؟ اگر مهاجر بودهاند، انگیزۀ مهاجرت آنها چه بوده است؟ 11ـ چگونه فرهنگ و تمدّن سازندگان سنگمزارهای خالدنبی در تاریخ و تمدّن این منطقه ظاهر شده است و چگونه و به چه علّت رو به فراموشی و نیستی رفتهاند؟ 12ـ روش خاکسپاری و رفتار با مردگان در این گورستان چگونه بوده است؟آیا سازندگان این سنگمزارها به حیات ابدی و زندگی اخروی اعتقاد داشتند؟ و آیا به همراه مرده و در داخل گور مردگان، ابزار و وسایلی قرار میدادهاند؟ جهت قرار دادن مرده به کدام سوی و نحوۀ قراردادن مرده به چه شکلی بوده است؟ 13ـ علّت تجمع سنگمزارها در محلّ کنونی، بهویژه در یک محور طولی شمالی ـ جنوب چیست؟ 14ـ آیا اندازه(کوچک و بزرگ بودن) و نیز سَبُک و حجیم بودن و نوع تراش سنگمزارهای خالدنبی، بیانگر موقعیت و مقام مذهبی اجتماعی و ...