Abstract:
برخی از اشکال هایی که اندیشمندان غربی به وجود ذهنی وارد کرده اند نزد فیلسوفان ما تقریبا ناشناخته است و پاسخ کاملی دریافت نکرده است. مثلا یکی از مهم ترین و دشوارترین اشکال های اندیشمندان غربی در این زمینه اشکال چگونگی تصور امور پیچیده است؛ چراکه ظاهرا هیچ انسانی قادر نیست صورتی از امور پیچیده در ذهن خود تشکیل دهد. مشکلی که امور پیچیده در حالت کلی خود برای وجود ذهنی پدید می آورد اقسام گوناگونی دارد. گاهی باید یک امر پیچیده را به کمک حافظه به یادآوریم و در ذهن تصور نماییم. گاهی نیز باید استدلالی پیچیده و بسیار طولانی را نخست در ذهن خود تصور بکنیم تا سپس بدان یقین منطقی داشته باشیم. و گاهی نیز یک استدلال پیچیده آن قدر طولانی است که هیچ انسان عادی نمی تواند در کل عمر خود جزییات استدلال را تصور نماید و از این رو صرفا به یاری رایانه اثبات می شود. ما در این جستار همین سه قسم را - که به حافظه گره خورده اند - بررسی می کنیم و می کوشیم بیش تر بر پایه ی دیدگاه های اندیشمندان مسلمان آن ها را واکاوی نماییم. پس از نقد دیدگاه های بالفعل و بالقوه ی اندیشمندان مسلمان در پایان در مورد هر یک از این سه قسم دیدگاه برگزیده را پیش خواهیم نهاد. به مناسبت به اشکال هایی مقدر نیز پاسخ خواهیم داد.
Some objections to the mental existence that are proposed by the western philosophers are almost unknown to Muslim philosophers and therefore have not received flawless response yet. For example, the complicated formulae objection, being one of the most important and difficult of them, says that since no man can imagine the complicated things, they cannot be in our minds. The mental existence difficulties arising from the complicated things are of several kinds. Sometimes we must remember a complicated thing by means of memory and imagine it in our minds. Sometimes too we must first imagine a complicated argument, that is so long, in our minds to then have logical certainty about it. And sometimes too a complicated argument is so long that no ordinary man can imagine its details in his entire life and therefore it is only of computer-assisted proof. We will investigate here the very three kinds – that are connected with memory – and will try to analyze them mostly based on the views of Muslim thinkers. After criticizing the actual and potential views of Muslim philosophers, we will propose our own views about the three kinds in the end. On the suitable occasions, we will response to the possible objections too.
Machine summary:
اینـک ، اگـر علـم حصـولی چیزی نباشد مگر نوعی وجود ذهنی ، این امور پیچیده چگونه در ذهن تصور می شوند؟ از میان حالت های گوناگونی که امور پیچیـده بـرای وجـود ذهنـی مـی تواننـد مشـکل ایجاد کنند، ما در این جستار سه قسم یادشده در بالا را – که به حافظـه گـره خـورده انـد - بررسی می کنیم و می کوشیم عمدتاً بر پایـه ی دیـدگاه هـای اندیشـمندان مسـلمان آن هـا را واکاوی نماییم .
در علـم حصـولی تصـدیقی ، امـور پیچیـده بـه گونـه ای دیگـر نیـز قابل طرح است : چون در (الف ) موضوع قضیه نیز بسیار پیچیده اسـت ، مـی تـوان قضـیه ای مطرح کرد که تصور موضوع و محمول آن ، هر دو، نسبتاً ساده باشد ولی تنهـا اثبـات خـود قضیه ، و بنابراین علم یقینی بدان ، بسیار پیچیده باشد؛ مثل قضیه ی چهار رنگ کـه در ادامـه بررسی خواهیم کرد.
این دیدگاه سـوم گرچـه از جهتـی دیـدگاه درستی است ، مشخص نمی کند در مورد استدلال های پیچیده ذهن ما چگونه می تواند علـم یقینی داشته باشد و همه ی آن مقدمه های فراوان را در یک لحظه تصور نمایـد.
یک مسأله ی مهمی که خود را در این جا نشان می دهد ایـن اسـت کـه : آیـا بـه نتیجـه ی استدلال های پیچیده می توان در یک لحظه یقین منطقی داشت ؟ به نظرم در مورد برهان هـای پیچیده و طولانی گرچه ما می توانیم وجود ذهنی را حفظ کنیم ، یقین منطقی داشتن به چنین برهان هایی را ظاهراً نمی توانیم .