Abstract:
در نگاه سطحی و ابتدایی به‌نظر می‌آید که مفسران در تفاسیر روایی بدون هیچ تلاش اجتهادی، صرفاً به گردآوری روایات مرتبط با الفاظ و عبارات آیات پرداخته‌اند. برخلاف این تصور، شواهد نشان می‌دهد که مؤلفان تفاسیر روایی به مانند سایر مفسران با تأثیرپذیری از شرایط زمینه‌ای در راستای کشف مراد و مقصود آیات اجتهاد نموده‌اند و دست به گزینش و چینش روایات زده‌اند. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی از طریق تطبیق تفاسیر روایی شیعی معروف و با کاربست مفهوم زمینه در نظریه‌های هرمنوتیک مؤلف‌محور، وجه تمایز این تفاسیر در مسئله نماز جمعه بررسی می‌شود. آنچه بطور خاص‌تری این تفاسیر را در مسئله نماز جمعه متمایز می‌کند پرداختن به شرایط وجوب نماز جمعه در تفاسیر متأخر صافی و نورالثقلین است؛ امری که در تفاسیر متقدم و تفسیر برهان بحرانی دیده نمی‌شود. چرایی این تفاوت رویکرد با عنایت به هم‌زمانی دوران تألیف تفاسیر روایی متأخر با روی‌کارآمدن حکومت شیعی صفوی قابل ارزیابی است. تعلق خاطر بحرانی به بیان جنبه‌های بطنی و تأویلی آیات و علاقه بیشتر حویزی نسبت به بحرانی و فیض در طرح مباحث فقهی متناسب با آیات از دیگر زمینه‌های اثرگذار در این تمایز است. هم‌چنین، روحیات صوفیانه شخصیت فیض موجب شده تا وی صرفاً از منظر مسئله‌ای فقهی به این مسئله ننگرد که عبارات او در رساله‌ی زادالسالک و الفت نامه شاهدی بر این امر است
In a superficial view, it seems that the commentators in the narrative interpretations, without any struggling effort, have only collected narrations related to the words and expressions of the verses. Contrary to this idea, the evidence shows that the authors of narrative interpretations, like other commentators, have been influenced by the background conditions in order to discover the meaning of the verses and have started to select and arrange the narrations. What specifically distinguishes these interpretations in the issue of Friday prayer is the consideration of the conditions for the obligation of Friday prayer in the later interpretations of Safi and Nur al-Thaqlain; this is not seen in the previous interpretations of critical argument. The reason for this difference in approach can be evaluated considering the simultaneity of the writing of later narrative commentaries with the emergence of the Safavid Shiite government. Belonging to Bahrani's interest in expressing the esoteric and ta’wil aspects of the verses and Huwyzi's greater interest than Bahrani and Fayz in planning jurisprudential debates in accordance with the verses are other factors influencing this distinction. Also, Sufi characteristics of Fayz's personality has caused him to not look at this issue solely from the point of view of a jurisprudential issue, which his statements in Zad al-Salik's treatise and Olfat-Nameh are proof of this.
Machine summary:
با اين اوصاف و با اذعان به تأثير شرايط زمينه اي در شکل گيري تفاسير روايي، در اين مقاله از طريق مقايسه ي تفاسير روايي شيعي مشهور يعني تفسير قمي، تفسير عياشي، تفسير فرات کوفي، البرهان بحراني، نورالثقلين حويزي و الصافي فيض کاشاني و با کاربست مفهوم زمينه در نظريه هاي هرمنوتيکي مؤلف محور بخصوص نظريه هرمنوتيک اريک هرش (Eric Hersch)، يکي از وجوه تمايز آنها در حوزه مسائل فقهي يعني مسئله نماز جمعه تبيين گشته و عوامل پيدايش اين تمايز مورد ارزيابي قرار گيرد.
از ميان تفاسير متقدم روايي شيعي، مؤلف تفسير قمي در قالب ٥ روايت ذيل آيات سوره جمعه به ترتيب با بيان روايتي از امام باقر (ع ) مراد از «سعي» را کوتاه کردن شارب ، غسل نمودن ، گرفتن ناخن ، پوشيدن بهترين لباس و استعمال عطر برشمرده و به آيه ١٩ سوره اسراء نيز که در آن از سعي سخن گفته شده اشاره کرده است .
حويزي مؤلف تفسير نورالثقلين در قالب ٣١ روايت ذيل آيات سوره جمعه به ترتيب با بيان روايتي از فقيه ابن بابويه به سنت ندا دادن توأمان شخصي کنار مؤذن در جمع مبني بر حرمت خريد و فروش به هنگام اقامه جمعه در مدينه اشاره داشته ، سپس اختلاف قرائت فاسعوا به فامضوا را با ارجاع به مجمع البيان آورده و در ادامه با استناد به کافي کليني به حساب مضاعف اعمال در جمعه بخاطر ضيق وقتش و آمادگي صحابه در پنجشنبه براي جمعه ، تبيين اشياء موسعه و اعمالي که زمان انجام آنها داراي وسعت است مثل نمازهاي يوميه و اشياء مضيقه و اعمالي که وقت انجام آنها محدود است مثل نماز جمعه و وجه تسميه جمعه و جمع مردم بر ولايت محمد و آل محمد (ع ) پرداخته است .
(
, 
, 
)
