Abstract:
مقاله پیشِ رو ادامه مقاله دیگری درباره مشروعیت تبارشناختی و تأثیر آن بر نظریه امامت است. در حالی که در مقاله پیشین ناسازگی ها میان فرهنگ تبارشناختی پیشااسلامی اعراب و موضوع انتقال امامت به علی(ع) و فرزندانش بررسی شد، در این مقاله اختلاف دیدگاه میان امامیه و زیدیه در تبیین تبارشناختی امامت در بازه سده های سوم تا پنجم هجری واکاوی خواهد شد. نشان خواهیم داد که این دو گروه در تلاش برای تبیین زنجیره امامان با نظریه ای منسجم، برداشت های متفاوتی از مشروعیت تبارشناختی پیش نهادند و به فراخور آن و هنگام تفسیر نصوص مهم حدیث ثقلین، آیه تطهیر و نیز رویداد مباهله، تعریف های گوناگونی از اصطلاح های تبارشناختی «اهل بیت» و «عترت» ارائه کردند. با توجه به دادوستد فکری معتزله با شیعیان امامی و زیدی و مشارکت آنان در این گفتوگوها، دیدگاه قاضی عبدالجبار معتزلی نیز بررسی شدهاست. در نهایت میتوان گفت درحالیکه در شیوه استدلالی زیدیه سازوکار ارث با تکیه بر مفهوم «ذریّه» بهعنوان بن مایه مشروعیت تبارشناختی پذیرفته شد، امامیه برای تبیین زنجیره امامان که اغلب و نه همیشه از سازوکار پدر فرزندی پیروی می کرد، سنجه های مرکب از فضیلت و نصّ را هم بهکار گرفتند.
The following article is a continuation of another article about genealogical legitimacy and its effect on the theory of Imamate. While in the previous article, the inconsistencies between the pre-Islamic genealogical culture of the Arabs and the issue of the transfer of the Imamate of Ali and his descendants were investigated, in this article, the difference between the Imamiyyah and the Zaidiyyah in the genealogical explanation of the Imamate in the period of the third to fifth century A.H. will be analyzed. It shows that those two groups, in an attempt to explain the chain of imams with a coherent theory, put forward different understandings of the genealogical legitimacy, and based on it, when interpreting the important texts of the Hadith of Thaqlayn and the verse of Tathir, as well as the story of Mubahilah, presented various definitions of the genealogical terms Ahl al-Bayt and 'Itrat". Regarding the mixing of Mu'tazila with Shiites and their participation in these discussions, the opinion of Qazi 'Abdul Jabbar Mu'tazili has also been examined. Finally, it can be said that while in the general attitude of Zaidiyyah, the mechanism of inheritance was accepted based on the concept of Zurriyyah as the basis of genealogical legitimacy, Imamiyyah In order to explain the chain of imams, which usually but not always followed the paternal mechanism, also use the criteria of virtue and Nass.
Machine summary:
یکپارچه و به گونه ای که با نصوص دینی و نیز سنجه های فضیلت امامان سازگار باشد، توضیح داد؟ این دشواره در سه سطح پدید آمد: نخست اینکه بن مایه جانشینی و امامت علی بن ابی طالب (ع ) چه بود و اینکه آیا ِ امامت او بر مبنای خویشاوندی (دامادی و عموزادگی ) با پیامبر(ص ) بوده یا فضایل خود ِ او؟ دومین دشواره این بود که انتقال امامت به حسن (ع ) و حسین (ع ) و اینکه مشروعیت تبارشناختی امامت این دو بر خویشاوندی با پیامبر(ص ) از طریق فاطمه (س ) و بر پایه مفهوم ذریه ˂ استوار بود یا بر نسبت فرزندی آن ها با علی(ع )؟ سه دیگر درباره انتقال امامت به نسل علویان پس از حسن (ع ) و حسین (ع ) که پرسش های بیشتری را پدید میآورد؛ مانند اینکه در میان علویان پرشمار، چگونه و با چه سنجه ای میتوان انتقال امامت به افرادی ِ خاص را تبیین نمود؟ آیا سازوکار پدر-فرزندی معتبر است ؟ و اگر آری، درباره امامت علی بن ابیطالب (ع ) و حسین بن علی(ع ) که امامت را از فردی غیر از پدر خویش گرفتند، چه میتوان گفت ؟ و دیگر اینکه چرا در نظریه امامیه ، فرزندان حسن بن علی(ع ) که از نظر تبارشناختی هم تراز فرزندان حسین (ع ) هستند کنار گذاشته شده اند؟ هم زیدیه و هم امامیه بر اهمیت شایستگیها و فضیلت های شخصی و دینی امامان تأکید میکردند و آن را از دلایل مهم حقانیت امامان خود میدانستند.
متن های زیر در مقاله حاضر بررسی شده اند: - دو رساله «الّرد علی الروافض من أهل الغلو» و «الإمامة » منسوب به قاسم بن ابراهیم الرّسی (د ٢٩٨ه)؛ - «کمال الدین و تمام النعمة » از ابن بابویه معروف به شیخ صدوق (م ٣٨١ه) - که به جز دیدگاه های خود ابن بابویه ، مناظره ای میان یک عالم زیدی به نام ابوزید علوی و عالم امامی معروف ابن قبه رازی (د پیش از ٣١٩ه) را هم گزارش کرده است ؛ - «مسائل الجارودیة » منسوب به شیخ مفید (د ٤١٣ه)؛ - «ألشّافی فی الإمامة » از شریف مرتضی (د ٤٣٦ه)؛ - «ألمغنی فی أبواب التوحید و العدل » از قاضی عبدالجبار معتزلی (د ٤١٥ه).