Abstract:
فعالیت‌های تکتونیکی (زمین‌لرزه) از مهم‌ترین علل تغییرات لندفرمی محسوب می‌شود. هدف این پژوهش، بررسی شواهد هیدرومورفولوژیک، هیدرومورفوتکتونیک، لرزه‌خیزی و مخاطرات مربوط به آنها در منطقۀ بدخشان در شمال شرق افغانستان است. زون بدخشان یکی از ساختارهای مهم لرزه‌خیز افغانستان است. زلزلههای بزرگ و کوچک در مقیاس تاریخی و دستگاهی در پهنۀ زمین‌شناسی در این منطقه رخ داده و به‌صورت پیچیده زمین بدخشان را قطعه‌قطعه کرده است. در این پژوهش با استفاده از شاخص‌های مورفوتکتونیکی و کاتالوگ لرزه‌خیزی با هدف مخاطره‌شناسی و تکتونیک فعال بررسی شد. در ابتدا از تصاویر ماهوارۀ لندست 8 و کوئیک‌برد و نرم‌افزارهای گلوبال مپر، GIS و تصاویر SRTM با قدرت تفکیک 5/12 متر استفاده شد. برای محاسبۀ مورفوتکتونیک از شاخص‌های ژئومورفیک T و Hiاستفاده شد. سپس کاتالوگ لرزه‌خیزی با به‌روزرسانی سال‌های 2021-2011 و آمار EMME تهیه شد. در نهایت نقشۀ مخاطرات لرزه‌خیزی طبقه‌بندی شد. نتایج به‌دست‌آمده نشان داد که براساس شواهد بصری، شبکۀ زهکشی مستطیلی و هم‌راستا با جهت گسل‌هاست. روندهای 040/140 و 180 درجه فراوان‌ترین روند آبراهه‌ها هستند. از نظر مورفوتکتونیک، نواحی شرق، جنوب و شمال منطقه با توجه به لندفرم‌های کوهستانی تا ارتفاع 7400 متر و شواهد اشکال مثلثی در خط مبنا، موازی با خطوط گسل است. بیشترین فعالیت تکتونیکی و کج‌شدگی نیز به‌سمت غرب است. 48/54 درصد مساحت منطقه در طبقۀ 6000-4000 متر قرار دارد. بیشترین فراوانی گسل‌های فرعی و گسل‌های اصلی (اندرآب، بدخشان، چمن، دروازه) نیز در این طبقه جای گرفته است. روند اصلی تنش (s1) با سازوکار شیب‌لغز از نوع نرمال و دارای امتداد جنوب به شمال است. دو روند ساختاری 060 و 070 درجه، دارای سازوکار امتدادلغز چپ‌گرد و راست‌گرد است و نیروی واردشده از سوی جنوب را به مناطق شرقی و غربی منتقل می‌کند. روندهای شرقی- غربی دارای سازوکار شیب‌لغز محض از نوع معکوس است. نقشۀ فراوانی آبراهه‌ها یک زون خردشده در شرق بدخشان را نشان می‌دهد که مورفولوژی و سیستم هیدرولیکی منطقه را به‌شدت تحت کنترل خود دارد و نشان‌دهندۀ ارتباط مستقیم لرزه‌خیزی، مورفولوژی و هیدرولوژی است. براساس این داده‌ها، نوآوری پژوهش این است که کج‌شدگی و نامتقارن بودن حوضه‌های آبریز و تراکم کانون زلزلههای با بزرگای چهار و بیشتر، دو روند شرقی- غربی و شمال شرقی- جنوب غربی خلاف جهت سه گسل اصلی را نشان می‌دهد و احتمال وجود دو گسل جدید یا ناشناخته را تأیید می‌کند. از نتایج دیگر این پژوهش می‌توان به تعیین نقاط مستعد پرخطر و وجود گسل‌های جدید برای راهبرد‌سازی توسعۀ شهری و عمرانی از نظر لرزه‌خیزی و مورفوتکتونیک در آینده استفاده کرد.
Introduction Hydro geomorphology is the study of earth-shaped forms that are influenced by aquatic processes as their deforming factors and the relationship between the two. Previous studies in other parts of the world use morphotectonic indices. It has been done on the basins and the network of waterways, indicating their efficiency in identifying active areas. To investigate the topographic criteria for the discovery of the structural model and morphotectonic evolution of the central Himalayas, Nepal. Afghanistan, especially its northeast (Badakhshan), is one of the earthquake-prone countries, which also has several faults due to the structural zone of the continental collision with Eurasia, Hindu Kush, and the high Pamirs. Methods The following elements are used to prepare the hazard map: Hydro-morphological, Landsat 8 and Quick-bird satellite images, waterways and faults lines identified from Global Mapper, digital elevation model of 12.5 meters, and morphotectonic field of geomorphic indicators from the field of index Morphotectonics and seismicity catalog (1900-2011) EMME with updates from 2011-2021. Discussion Results show that based on hydro-morphological, rectangular drainage network and based on the morphotectonic index, the eastern and northern regions of Badakhshan mountainous region and V-shaped and active valleys with evidence of triangular shapes in the conic line and East and North areas with the most tectonic activity and tilt to the west, Badakhshan seismic catalog with high seismicity, as a result of Badakhshan region has a high-risk potential. Conclusion Results show that eastern, northeastern and southeastern parts of the region are in high-risk class. Evidence of landforms and linear trends show that the east-west movement of the Badakhshan region is accompanied by a pressure component in the continent-to-continent collision zone and exactly the opposite point of the North Badakhshan fault shows seismic trends. Therefore, the risk situation in the region is very high. In Badakhshan, the network of waterways is in line with the direction of faults. Based on these data, further innovation of the research explanation is to identify the danger zone with high potential. According to the application of the obtained results can be for urban and civil development and data source of seismic information and geomorphology of the region.
(
, 
, 
)
