Abstract:
إنّ التّقییم لمختلف مستویات الخطاب یوفّر لنا إمکانیة استکشاف معانی النصّ الخفیة ویعید الصّوغ لطرق مواجهة اللّغة للصّیاغات وراء اللّسانیة. یعدّ تحلیل الخطاب النقدیّ منهجاً جدیداً فی تحلیل النّص کما یعتبر السّیاق عنصراً مؤثّراً فی اکتشاف المعنی وتفسیره بالإضافة إلی الانتباه إلی السّیاق اللّغوی للنص فهو یدرس العلاقة بین اللّغة والسّلطة والأیدیولوجیا والخطاب. یمکن تحلیل معظم النّصوص وتفسیرها فی هذا الإطار مثل أدب الأمم والروایات وبعض القصص القرآنیّة، ومن النّصوص الدّینیة التی یمکن دراستها علی أساس الإطار المعنی هی قصّة أصحاب الکهف القرآنیة؛ إنّ الخطاب الذی یسود علی هذه القصة فهو خطاب توحیدی تواجه فیه قوّتان متعارضتان بعضهما مع البعض ویختار کل منهما نوعاً معیناً من الکلام لإثبات صحّة ادعائهما. إنّ الانتباه إلی الأنماط المختارة للّغة إلی جانب شرح الوضع الثّقافی والاجتماعی والسیاسی فی ذلک الوقت یمکن أن یؤدّی إلی إعادة فتح العدید من الأسرار الدّلالیّة للغة. لذلک، بسبب أهمیّة هذا الموضوع وضرورة تفسیر النص القرآنی من زوایا مختلفة، یهدف هذا البحث علی ضوء المنهج الوصفی التّحلیلی، وبالاستناد إلی نظریة تحلیل الخطاب النقدیّ لنورمان فیرکلاف [1] -التی تتکوّن من ثلاثة مستویات: أ. الوصف، ب. التفسیر، ج. التأویل- إلی الکشف عن الطبقات الخفیة للنص القرآنی وتحلیلها فی هذه القصة. فالدّراسة اللّغویة وغیر اللغویة لهذه القصة تدعونا إلی الاعتقاد بأنّ کل وحدة لغویة تخضع لسیاق لغوی خاص وهذا السیاق بکل میزاته الخاصة مثل التّجسیم واختیار المفردات وترتیبها ناتج عن المعتقد الخاص بصاحب الخطاب؛ وفی المستوی السطحی للعمل المتواجد فی هذه القصة القرآنیة نلاحظ أنّ تکرار کلمة «الربّ» علی النقیض من کلمة «الآلهة» یتبع تفکیر الوحدانیة لأصحاب الکهف ضدّ عبادة الآلهة المختلفة لدی الملک والشعب آنذاک ولاشک فی أنّ الخطاب الذی جری بین هذین التیارین الفکریین لم یکن فکراً علی فترة تاریخیة خاصّة، وإنما کان مبنیاً لنوع خاصّ من المعتقد نحو التوحید والشرک والمقاومة والاتّحاد کما کان مؤثّراً فی اتّجاه فکریّ و ثقافیّ للمخاطبین والعلاقات المستقبلیة؛ حیث بنیت قبّة علی قبور أصحاب الکهف بعد مضی سنوات عدّة علی وفاتهم، وذلک یکون احتراماً لمعتقدهم ومذهبهم التوحیدی کما یکون توسیعاً لأصول عقیدتهم.
ارزیابی سطوح گوناگون گفتمان، امکان کشف و دستیابی به معانی پنهان ان را فراهم وشیوه تعاملات زبان با
ساختارهای فرازبانی را بازتولید می نماید. تحلیل گفتمان انتقادی رویکردی نوین در تحلیل متن است که علاوه بر
توجه به بافت زبانی متن، بافت غیر زبانی متن را نیز در کشف وتبیین معنا موثر میداند و رابطه زبان، قدرت،
ایديولوژی و گفتمان را در یکدیگر مورد بررسی قرار میدهد. بیشتر متون از قبیل ادبیات ملت ها، روایت های
داستانی وگونهای از داستانهای قران را میتوان در این چهارچوب تحلیل وتفسیر کرد که در این پژوهش سعی شده
داستان اصحاب کهف در چهارچوب فوق، مورد بررسی قرار بگیرد.گفتمان حاکم بر داستان اصحاب کهف، یک
گفتمان توحیدی است که در ان دو جبهه مخالف در مقابل هم قرار گرفته و هر یک برای اثبات صحت ادعای خود،
گونهای خاص از یک سخن را انتخاب میکنند. توجه به الگوهای منتخب زبانی در کنار تبیین وضعیت فرهنگی،
اجتماعی وسیاسی ان زمان میتواند بسیاری از رموز معنایی زبان را بازگشایی کند. از این رو در پرتو اهمیت این
مساله و نیز لزوم تفسیر متن قران از زوایای گوناگون، این پژوهش بر ان است تا با روش تحلیلی-توصیفی و با تکیه
بر رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف در سه سطح توصیف، تفسیر وتبیین، لایههای پنهان متن قرانی را
در این داستان کشف و تحلیل کند. از بررسیهای زبانی و فرازبانی این داستان چنین به دست میاید که هر واحد
زبانی از یک ساختار زبانی خاص تبعیت می کند که این ساختار با ویژگی های خاص مانند: برجسته سازی،گزینش
واژگان وچینش ان ها ناشی از ایديولوژی خاص فاعلان گفتمان است. در سطح رویین کارگفت های موجود در این
ناشی از تفکر توحیدی اصحاب کهف در مقابل چندگانه پرستی پادشاه » الهه « در مقابل ،» رب « داستان، تکرار واژه
ومردم ان زمان بوده است.گفتگوی میان این دو جریان علاوه بر تبیین نوع خاص ایديولوژی مانند توحید،
شرک،مقاومت، اتحاد، قطعا منحصر به یک زمان تاریخی نبوده بلکه در جهتگیری فکری وفرهنگی مخاطبین و
مناسبات اینده هم اثر گذار بوده به طوری که با گذشت سالیان متمادی از مرگ ان ها، به نشانه احترام به ایديولوژی
وباور این گروه و گسترش مبانی دینی انها، بر مزارشان گنبدی ساخته شد.
Critical analysis of the discourse of the companions of the cave in the Holy Qur'an Based on Norman Fairclough's theory Abstract Evaluating different levels of discourse provides the possibility to discover and achieve its hidden meanings and reproduces the way language interacts with meta-linguistic structures. Critical discourse analysis is a new approach in text analysis that, in addition to paying attention to the linguistic context of the text, considers the non-linguistic context of the text to be effective in discovering and explaining the meaning and examines the relationship between language, power, ideology and discourse. Most of the texts such as the literature of the nations, narratives and some types of stories of the Qur'an can be analyzed and interpreted in this framework. It is a monotheistic discourse in which two opposing forces are placed in front of each other and each chooses a specific type of speech to prove the validity of their claim. Paying attention to selected language patterns along with explaining the cultural, social and political situation of that time can unlock many semantic secrets of the language. Therefore, in the light of the importance of this issue and the need to interpret the Qur'anic text from various angles, this research aims to use analytical-descriptive methods based on the approach of critical discourse analysis of Norman Farklough in three levels of description, interpretation and explanation, the hidden layers of the Qur'anic text. to discover and analyze in this story. From the linguistic and meta-linguistic studies of this story, it is found that each linguistic unit follows a specific linguistic structure, which has special features such as highlighting, choosing words, and arranging them due to the specific ideology of the actors of the discourse. . At the upper level of the dialogues in this story, the repetition of the word "Lord" in contrast to "God" was caused by the monotheistic thinking of the companions of the cave in contrast to the polytheism of the king and the people of that time. The conversation between these two currents in addition to explaining the specific type of ideology. Like monotheism, polytheism, resistance, and unity, it was definitely not exclusive to a historical time, but it was also effective in the intellectual and cultural direction of the audience and future relationships, so that after many years of their death, as a sign of respect for the ideology and belief in this group and spread their religious foundations, a dome was built on their graves.