Abstract:
آشنایی با مکتب فکری فقها و فضای فرهنگی جامعه و تأثیر آنها بر مباحث زنان در طول تاریخ یکی از پیشنیازهای داوری درباره دیدگاه اسلام در مسأله زنان است. یکی از مکاتب تأثیرگذار در این زمینه، مکتب اخباریگری است. درمطالعه حاضر تلاش میشود تا تأثیرات دیدگاههای اخباریان و فضای سیاسی دوره صفویه، در زمینه مشارکت اجتماعی زنان ارائه گردد. در این مطالعه برآنیم تا رفتار علمی و عملی اخباریان دوره صفویه را بر خانهنشینی زنان واکاوی کرده و دیدگاههای فقهی آنها را در زمینه منع حضور اجتماعی زنان و تشویق بر خانهنشینیشان بررسی کنیم. مسأله مشارکت زنان و منع خروج آنها تا قبل از اخباریها به این نحو محدود نبوده و منع نشده بود. اخباریها، خصوصاً شیخ حر عاملی، از طریق فتوا و روایاتی که گاه نیز غیرصحیح میباشند، نقش بسزایی در ایجاد این محدودیت داشتهاند. استحباب حبس زنان در خانه، حرمت دیدن نامحرم، کراهت سلام کردن به زنان، کراهت خروج از منزل به اذن شوهر، استحباب نخریسی بر زنان و فتاوایی از این قبیل بر محدودیت حضور و عدم مشارکت اجتماعی زنان تأثیر گذاشته که تا قبل از اخباریها در کتب متقدم چنین روح کلی و ابواب و فتاوا وجود نداشته یا به این شدت نبوده است.
Gaining familiarity with the school of thought of jurists, the cultural atmosphere of society, and their influence on women’s issues throughout history are among the prerequisites for judging the Islamic perspective on women’s issues. One of the influential schools in this field is the Akhbari School. In this study, an attempt is made to present the effects of the views of Akhbaris and the political atmosphere of the Safavid era in the field of women’s social participation. Also, it analyzed the scientific and practical behaviour of the Akhbaris of the Safavid era on women’s confinement at home and examined their jurisprudential views on the prohibition of women’s social presence and encouraging them to stay at home. The issue of women’s participation and banning them from leaving the house was not limited or prohibited in this way before the emergence of Akhbaris. Akhbaris, especially Sheikh Hurr al-ʻAmili, have played a significant role in creating this restriction through fatwas and traditions that are sometimes incorrect. The preference (Istihbab) of keeping women at home, the prohibition (hurmat) of seeing non-mahrams, the unwillingness (kirahat) to greet women, the unwillingness (kirahat) to leave the house with the husband’s permission, the preference (istihbab) of women’s spinning, and similar fatwas have affected the restriction of women’s presence and lack of social participation. It should be noted that before Akhbaris, such chapters and fatwas about the limitations of women’s social presence did not exist or were not so strong in the earlier books.
Machine summary:
برخی از دیدگاههای اخباریان درباره منع حضور اجتماعی زنان، برای اولین بار از جانب آنها بهعنوان حکم و فتوا صادر شده است؛ مانند استحباب حبس زنان در خانه، مکروه بودن خروج زنان از خانه، کراهت شنیدن صدای زن نامحرم و بعدها نیز اصولیان بدوه اجتهاد در این زمیته ها، این دیدگاهها را تایید کردند.
در این میان حضور علمای اخباری چون شیخ حر عاملی و علامه مجلسی بهعنوان شیخالاسلام منجر شد اخباریگری از حوزه متون دینی و فقهی به عرصه اجتماعی کشیده شده و در مباحث زنان در سطح جامعه نیز تأثیر بگذارد.
1. ماندن زنان در خانه درباره مسئله تشویق بر حبس زنان در کتابهای قبل از اخباریها نهتنها حکمی مبنی بر استحباب این موضوع نیامده، بابی نیز به این مسئله اختصاص داده نشده است؛ گرچه کلینی در باب «بَابُ التَّسْلِيمِ عَلَى النِّسَاء» (کلینی، 1429، 11/226) دو روایت در مورد عیّ و عورت بودن زنان و شیخ صدوق نیز یک روایت دراینباره در باب «الْمَذْمُومِ مِنْ أَخْلَاقِ النِّسَاءِ وَ صِفَاتِهِنَّ» (صدوق، 1409ق، 3/39) آورده است.
اما بهبهانی مسئله شرط ذکوریت در منصب قضا را بدون اختلاف میداند (بهبهانی، 1424، 3/246) حر عاملی با قاطعیت تمام فتوا به عدم توانایی قضاوت زنان میدهد؛ «باب أن المرأة لا تولى القضاء» و در ذیل این باب تنها از یک روایت استفاده میکند: «عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ فِي وَصِيَّةِ النبي (ص) لِعَلِيٍّ (ع) قَالَ: «يَا عَلِيُّ لَيْسَ عَلَى الْمَرْأَةِ جُمُعَةٌ إِلَى أَنْ قَالَ وَ لَا تَوَلِّي الْقَضَاءِ» (حر عاملی، 1409، 27/16)؛ ای علی، بر زن نماز جمعه واجب نیست تا اینکه فرمود: و (زن) متولی قضاوت هم نمیشود».