Abstract:
ابنواضح یعقوبی مورخ» جغرافیدان» منجم» کاتب» محدث» ادیب و شاعر قرن سوم هجری قمری است. وی علاوه بر نگارش کتب تاریخی» دارای آثاری چند در حوزه جغرافیا ازجمله جغرافیای امپراتوری بیزانس» المسالک و الممالک و البلدان میباشد که از این آثار تنها البلدان یا به قول خود یعقوبی مختصر اخبار البلدان به جای مانده است. هرچند پیش از تالیف کتاب البلدان» آثاری چند در زمینه جغرافیا توسط مسلمانان نگاشته شده است اما البلدان نخستین تالیف مسلمانان در زمینة شناخت سرزمینها بهشمار میآید. اهمیت البلدان به روش نگارش آن برمیگردد. یعقوبی به ثبت و ضبط دقیق دیدههای خود و شنیدههای مورد وئوق پرداخته است و آنچه بر غنای نوشتههای او افزوده» استفاده از اسناد و مدارکی است که وی با توجه به شغل دیوانی و امر کتابت بدانها دسترسی داشته است. البندان تنها اشری جغرافیایی محسوب نمیشود بلکه با تطابق معیارهای امروزی» نوشتهای در حوزه جغرافیای تاریخی به شمار میآید. این کتاب در بردارنده اطلاعات جغرافیای طبیعی بسیاری است» همچنین اخبار دست اوّل فراوانی در ارتباط با جغرافیای انسانی در اختیارمان قرار میدهد. این پژوهش» در صدد نمایاندن میزان انطباق کتاب البلدان یعقوبی» بالاخص بخش اول کتاب (بخش مشرق خلافت اسلامی) با معیارها و مولفههای جغرافیای تاریخی به شیوه تحقیق کتابخانهای است.
Ibn-Vazeh Yaghoobi is a historian, geographer, astronomer, writer, mohaddes, litterateur and
poet of 3rd AH century. In addition to historic books he has some works in the geography e.g.
geography of Byzantine Empire, al-Masalek val-Mamalek and al-Boldan, of which just al-
Boldan, or as Yaghoobi himself said Mokhtasar Akhbar al-Boldan, has survived. Although
before al-Boldan some works in geography had been written by Muslims, al-Boldan is the first
known work by Muslims in understanding countries. The importance of al-Boldan is its writing
style. Yaghoobi carefully documented what he saw and the assured subjects of what he heard.
What enriched his work is the use of documents that he had access to because of his job as
civil servant and historian. Based on the current criteria, al-Boldan is not just a geographical
work but is a historical geography one. This work contains much natural geography information
plus gives us first hand human geography news.
Using library research, this study tries to reveal the extent of the adaptation of the Yaghoobi’s
al-Boldan, especially the first section (Eastern section of Islamic Khalifa), to the criteria and
elements of the historical geography.
Machine summary:
البلـدان يـا همـان - ط ور که خود يعقوبي در مقدمه کتاب ذکر کرده «مختصر أخبار البلدان » کتابي است جغرافيـايي و در آن ١ اط لاعات مهمي به خصوص در مورد جغرافياي عراق عرب و برخي از سرزمين هـاي شـرقي و غربـي بلاد اسلامي موجود است .
(منتظ ـريمقـدم ، ١٣٨٢: ٢٣٣) البتـه جغرافـيدانـان مسلمان ديگري همچون ؛ ابن خردادبه و قدامه بن جعفر که زمان تأليف آثار جغرافياييشان به ترتيب ، سـال - هاي ٢۵٠ و ٢۶۶ قمري است (لسترنج ، ١٣٧٧: ١٣-١۵) پيش تر از يعقوبي به خلـق اثـر پرداختـه بودنـد؛ اما کتاب يعقوبي علاوه بر ارائه اط لاعات جغرافيايي، به شناخت تاريخ و گذشته هر سرزمين نيز روي آورده که از اين حيث ، اثري ممتاز به شمار ميآيد و بر آثاري که با اين رويکرد نوشته شده اند، پيشي دارد.
»(يعقوبي، ١٣٨١: (٢ هر چند برخي از پژوهشـگران بـه بخـش هـايي از کـار يعقـوبي بـا ديـد انتقـادي نگريسـته انـد و بعضـي اط لاعات و اخبار او را کاملا نادرست دانسته اند (بارتولد، ١٣٨۶: ۵٠) و يـا معتقدنـد کـه وي بـر خـلاف برخي از جغرافيدانان چون مسعودي به ثبت دقيق و روشني از سير و سياحت هاي خـود نپرداختـه اسـت (حضرتي،١٣٨٧: ٢٧٠و٢٧٧) با اين حال از نوشته هاي يعقوبي برميآيـد کـه وي حساسـيت بسـياري در ٤ وثاقت و درستي اخبار و روايات داشته است .
١٥ Study of the Elements of the Historical Geography in the first section of Yaghoobi’s al- Boldan (Eastern Section) 1 Hossein Abdoli Abstract Ibn-Vazeh Yaghoobi is a historian, geographer, astronomer, writer, mohaddes, litterateur and poet of 3rd AH century.