عوامل تحقق ایمان Journal Article

ایمان براساس منابع اسلامی، ارزش اصیلی است که موجب سعادت دنیا و آخرت انسان می‌شود و سایر ارزش‌ها درصورتی که دارای حد نصاب باشند، از لوازم، نتایج و شاخه‌های ایمان به شمار می‌آیند و اگر کمتر از حد نصاب باشند، انسان را در نیل به این ارزش اصیل کمک می‌کنند؛ هرچند خودبه خود موجب سعادت دنیا و آخرت نخواهند شد. برای تحقق ایمان، سه مولفه لازم است: ابتدا شناخت محتوا و متعلق ایمان؛ زیرا بدون شناخت، تحقق ایمان ممکن نخواهد بود؛ هرچند علم به تنهایی نیز کفایت نمی‌کند و چه بسا عالمانی که کافر بودهاند. نمونه بارز این دسته، فرعون و بالاتر از او ابلیس است. دومین مولفه، انگیزه برای ملتزم شدن به لوازم علم است. گاهی شرایط به گونهای است که چنین انگیزهای در انسان تحقق نمی‌یابد و به رغم وجود علم، چیزی مانع تحقق ایمان می‌شود، اما اگر آن معرفت حاصل شد و این مانع هم وجود نداشت، نوبت به مولفه سوم، یعنی تصمیم به التزام و عمل به لوازم شناخت می‌رسد. این همان عنصر اختیاری است که در ایمان وجود دارد. به دلیل عنصر اختیار است که ایمان ارزشی اصیل به شمار می‌آید و سایر ارزش‌های اخلاقی و الهی در سایه آن تحقق می‌یابد.

گاهي شرايط به‌‌گونه‌اي است که چنين انگيزه‌اي در انسان تحقق نمی‌یابد و به‌رغم وجود علم، چيزي مانع تحقق ايمان مي‌شود، اما اگر آن معرفت حاصل شد و اين مانع هم وجود نداشت، نوبت به مؤلفة سوم، يعني تصميم به التزام و عمل به لوازم شناخت مي‌رسد. بنابراين انگيزة اصلي انسان براي شناخت خدا و ايمان به او، همان انگيزة فطري جلب منفعت و دفع ضرر است که حتي در حيوانات نیز وجود دارد. چون ايمان ذومراتب است ـ که حتي محاسبة اختلاف آن مراتب بسيار دشوار است ـ فطرت نيز براي هر مرتبه از مراتب آن، طالب جلب منفعت و دفع ضرر است و در هر مرتبه، انسان را براي رسيدن به مرتبة بالاتر و کسب منفعت بيشتر تشويق مي‌کند.