Abstract:
تفسیر فقهی به‌عنوان نمونه‌ای ویژه از تفسیر موضوعی آیات کریم قرآنی،قدمتی دیرینه دارد و به اوایل قرن دوم هجری می‌رسد.در این نوع تفسیر با گردآوری مجموع آیات احکام قرآن درباره مسائل و موضوعات فقهی به تفسیر و تحلیل آن پرداخته می‌شود.در یک‌جا براساس ابواب این کتابها تفسیر«زبدة البیان فی احکام القرآن»از محقق اردبیلی از علمای بنام قرن دهم هجری و صاحب مکتب فقهی از جمله تفاسیر خوب،موجز و البته جامع شیعه در باب آیات احکام قرآن مجید است.او در این کتاب به تفسیر فقهی و طرح بیش از 400 آیه دربارهء مسائل و موضوعات فقهی پرداخته و از کتاب الطهاره آغاز و به کتاب القضاء و الشهادات ختم کرده است.معمولا او پس از آوردن تمام یا قسمتی از آیه به طرح معنا و مراد آیه و نیز برخی مسائل ادبی و لغوی مهم می‌پردازد.پس از آن با نقل آرای دیگر مفسران و فقها در باب مسأله مورد بحث به‌طور خلاصه آنها را نقد،و در پایان نیز نظر شیعه و رأی خویش را در آن مسأله بیان می‌کند.عنایت او به بررسی آرای عامه در این کتاب،ما را با«تفسیر فقهی مقارن»روبه‌رو می‌سازد.احاطه او بر کتابهای فقهی و تفسیر عامه و خاصه از این کتاب هویدا است.پاره‌ای از مسائل استطرادی که به فقه و تفسیر فقهی ربط مستقیم ندارد در کتاب او مطرح شده است؛مسائلی از قبیل اصول،کلام،رجال،اخلاق،تاریخ و...در این کتاب دیده می‌شود.شجاعت تفسیری و فقهی در عین رعایت احتیاط علمی عمراه با سعه صدر و پرهیز از غرور علمی و...از ویژگیهای تفسیر فقهی او است.او با ابداع اصل سهولت در شریعت از این اصل به‌طور مکرر در استدلالات فقهی و تفسیری خویش یاد می‌کند که در این مقاله به نکته‌های یادشده پرداخته می‌شود.
Machine summary:
"در یک‌جا براساس ابواب این کتابها تفسیر«زبدة البیان فی احکام القرآن»از محقق اردبیلی از علمای بنام قرن دهم هجری و صاحب مکتب فقهی از جمله تفاسیر خوب،موجز و البته جامع شیعه در باب آیات احکام قرآن مجید است.
زهد و تقوای بسیار،آشنایی با فلسفه،علم کلام،هیأت و نجوم،فراوانی احتیاط و شدت ورع او،آمیختن درایت فقهی با قداست دینی،استنباط قوی فقهی همراه با احتیاط در استنباط حکم شرعی،سعه صدر و تواضع و فروتنی علمی او،فروتنی در مقابل مردم و اهتمام به برآوردن نیازهای آنان و سخاوت بسیار،توجه به مردم و تفسیر شریعت سازگار با زندگی اجتماعی مردم،جرأت در فتوا و شجاعت در اظهار نظر در عین احترام‌گذاری به فقای پیش از خود،ابداع اصل سهولت،مکتب و روش فقهی خاص،تأثیرگذاری بر سایر فقها،توجه او در نگارش آیات الاحکام به کنز العرفان فاضل مقداد،نوع تربیت شاگرد،عشق به مقام ولایت و دلبستگی به اهل بیت(ع)حفظ دین و کیان روحانیت و برخورد آمرانه با شاهان وقت از جمله ویژگیهای محقق است.
در این کتاب رعایت نظم،اختصار و چکیده‌نویسی در بیان مسائل شده و کتاب موجزی است به‌گونه‌ای که در جای‌جای کتاب،بسیاری از موارد و خصوصیات احکام را به منابع و کتابهای استدلالی و تخصصی فقهی برای مطالعه بیشتر و مشروح مثل ارشاد الاذهان،مختلف،تذکره و قواعد از علامه حلی و نیز کتابهای شهید اول و ثانی و محقق کرکی ارجاع داده است.
باتوجه به این کتاب و دیگر کتابهای فقهی محقق و استدلالات و فتاوای ایشان درمی‌یابیم که ایشان این قاعده عام و اصلی قرآنی را در موارد متعدد و فراوان جزو مبانی تفسیری و فقهی خود قرار داده و بر آن اساس به تفسیر آیات الهی و استنباط احکام از منابع معتبر پرداخته است."
(
, 
, 
)
