Abstract:
با توجه به ماهیت پیچیده تصاویر ذهنی آینده ساخت و بازساخت فضایی شهرها و مناطق کلانشهری و پیچیدگیهای وضع موجود، اجتناب از نگاه اثباتگرایانه و تک لایهای به مطالعات شهری-منطقهای از اهمیت ویژهای برخوردار است. این مطالعه چشم اندازسازی در برنامهریزی شهری و منطقهای وخلق آیندههای بدیل را مستلزم انتخاب هوشمندانه و اصلاح شدهای از روشهای آیندهپژوهی میداند. تحلیل لایهای علی یکی از مهمترین روشهای آیندهپژوهی و در ذیل پارادایم انتقادی معرفی شده است. این روش به مثابه بسیاری از روشها با خلاها و محدودیتهایی همراه بوده و نیازمند تحلیل نقادانه و تعدیل است. روش این پژوهش مرور انتقادی بوده و نتایج نشان میدهد که برخی مبانی پارادایمی، فرض های بنیادین، ارکان روش، ویژگیهای کلی و روششناسی تحلیل لایهای علی مورد نقد هستند. مهمترین نقد وارده آن است که این مدل، هنوز به لحاظ خاستگاه فلسفی با ابهاماتی مواجه و کوچ پارادایمی به پارادایم انتقادی صورت نگرفته است. برهمین اساس، پیشنهاد شد تعداد لایههای مدل به 3 لایه و رویکرد لایه نخست از علمی-تجربی به رویکرد تفسیری تغییر کند. رویکرد لایه دوم به پسکاوی با هدف شناسایی مکانیزمهای آشکار و نهان، و در نهایت ساختارشکنی و انتقاد با هدف چشم اندازسازی جهت خلق آیندههای بدیل مبنای عملکردی لایه سوم قرار گیرد. جهت کاربست مدل در برنامهریزی شهری و منطقهای، دستگاه تحلیلی اقتصاد سیاسی فضا بر این مدل سوار شده و همچنین امکان شناسایی ساختارها و مکانیزمهای پنهان، ارائه مدل پارادایمی و سناریوهای خلق آیندههای بدیل فراهم آمده است.
Machine summary:
نمودار ١- گونه شناسی لایه ها از منظر کمیت پذیری (نوع داده /روش )، پارادایم / مکتب ، نوع آینده پژوهی و رویکرد Chart 1-Typology of layers from the perspective of quantification (data type/method), paradigm/school, future study type and approach در لایه سـوم ، علاوه بر تفسـیر و فهم سـاختار، جهان بینی و گفتمان حاکم بر علت های واقعیت های مطرح شده در لایه دوم (توبچی و همکاران ، ١٠٤:١٣٩٩) میتوان به اکتشــاف این امر پرداخت که چگونه گفتمان های مختلف بیش از یک علت یا میانجی یک موضـوع هسـتند و درواقع آن را میسازند (٢٠١٥:١٥٧ ,Inayatullah & ́Milojevic).
بنابراین در این قسمت سعی شده تا روش تحلیل لایه ای علی به عنوان مبنای چارچوب روش شناسی در پژوهش های حوزه ساخت و بازساخت فضایی در رشته برنامه ریزی شهری و منطقه ای، با مکتب اقتصاد سیاسی که همگام با پارادایم انتقادی اسـت ؛ تلفیق گردد.
نمودار ٢- مدل تحلیل لایه ای علی تعدیل یافته جهت کاربست در برنامه ریزی شهری و منطقه ای Chart 2- Adjusted causal layer analysis model for use in urban and regional planning فصلنامه برنامه ریزی وآمایش فضا 42 جمع آوری اطلاعات در لایه های قبل ، موارد مورد نیاز برای بازنویسـی متن ، سـاختارشـکنی و صـورتبندی مجدد به شیوه تبارشناسی در «لایه سوم » مدل تحلیل لایه ای علی تعدیل یافته را فراهم میآورد.