Abstract:
یکی از مسائل بسیار چالشی در علم اصول فقه، مسئله طلب و اراده میباشد کـه از گذشـته
تاکنون مورد مناقشه اصولیون بوده است. این بحث به مسئله ی جبر و اختیار پیونـد خـورده
است و سبب شده است که بعضی قائل به غیر اختیاری بـودن افعـال شـوند و بعضـی دیگـر پاسخی برای این شبهه (غیر اختیاری بودن افعال) نداشته باشند. از آنجایی که بحث طلب
و اراده جنبـه هـای فلسـفی و کلامـی دارد، عالمـانی کـه تسـلط بـه ایـن علـوم دارنـد بهتـر
توانستهاند این مسئله را تحلیل و بررسی نمایند. شهید آیت الله سید مصـطفی خمینـی (قـدس
سره) با تسلطی کـه بـر فقـه، اصـول، کـلام و فلسـفه دارد، توانسـته بـه خـوبی از عهـده حـل
مشکلها و تبیین دشواریهای پیرامون این مسئله برآید و اشکال غیر اختیاری بـودن اراده
پاسخ دهد. نویسنده ی این مقاله با روش فیش برداری به ترجمه تنبیهات شهید آیت الله سید
مصطفی خمینیر و تبیین دیدگاه اصولی وی در این مسئله پرداخته است.
Machine summary:
تنبیه اول: بیان حقیقت اراده آنچه در تعریف اراده بین علما مشهور شده، تعریف اراده به شوق مؤکد است (آخوند خراسانی، 65، 1409؛ نائینی، 1، 132، 1376؛ اصفهانی، 1، 279، 1429؛ بجنوردی، 1، 178، 1380؛ خویی، 2، 38، 1417) و بلکه رویهی رایج در کتب فلسفی نیز تعریف اراده به شوق مؤکد و قرار دادن اراده در مقابل کراهت است (صدر الدین شیرازی، 130، بی تا)؛ یعنی برخلاف اراده که سبب امر است، کراهت موجب نهی میشود.
تفاوت علم و اراده با تفکری درونی و مراجعه به وجدان اینگونه مییابیم که علم از حالات و اوصافی است که از راه حواس ظاهری تحقق مییابند و حواس ظاهری (با اختلافی که در این زمینه وجود دارد) علت یا معد علم هستند (صدرالمتألهین، 1، 298، 1981)، اما اراده از حالات و اوصافی است که در صورت تحقق یافتن، گاهی منتهی به مراد میشود و رسیدن آن به مراد میتواند با انجام دادن کار توسط خود فرد یا دستور به انجام یا ترک کار توسط شخصی دیگر محقق شود و گاهی به جهت اینکه ثبوتاً امکان تخلف وجود دارد، به مراد منتهی نمیشود.
شبهه دوم: علم و قدرت برای تحقق فعل کافی هستند و نیازی به اراده به عنوان شیء سومی که مستقل از آن دو باشد نیست، بلکه قدرت جانشین اراده شده و کار اراده را نیز انجام خواهد داد؛ زیرا قدرت است که منشأ اراده بوده و باعث انجام دادن یا ترک فعل میشود.