Abstract:
از دیرباز رودخانه های مرزی همواره منشا اختلاف بسیاری میان ایران و افغانستان بوده است. رودخانه مرزی هیرمند در مرز ایران و افغانستان و بحث تامین حقابه ایران، منشا برخی تنش ها میان دو کشور است. نتایج این گزارش نشان می دهد که تسهیم آب در حوضه آبریز هیرمند افزون بر شرایط اقلیمی و ویژگی های حوضه آبریز، به شدت از مراودات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و سیاست های ناکارآمد آبی دو کشور نیز اثرپذیر است. با توجه به چالش های موجود در شکل گیری وضعیت بحرانی حوضه آبریز هیرمند، تنها چانه زنی بر سر مسایل فنی و حقوقی نمی تواند وضعیت تسهیم آب در این حوضه و همچنین، احیای تالاب های هامون را در پی داشته باشد، بلکه نیاز است دو کشور به این فهم و آگاهی برسند که برای حفاظت و پایداری از محیط زیست تالاب های هامون باید سیاست واحدی به کار گرفته شود. ازاین رو راهکارهایی ازجمله به کارگیری نگاه راهبردی در دیپلماسی آب، عدم وابستگی به کشور خارجی در تامین آب آشامیدنی استان سیستان و بلوچستان، به کارگیری معامله برد-برد و هوشمندانه با افغانستان، تغییر الگوی کشت کشاورزی در منطقه سیستان و بلوچستان، به کارگیری راه حل دیپلماتیک و استفاده از فشارهای سیاسی و تغییر نگاه افکار عمومی در افغانستان توصیه می شود.
Machine summary:
با توجه به چالشهای موجود در شکلگیری وضعیت بحرانی حوضه آبریز هیرمند، تنها چانهزنی بر سر مسائل فنی و حقوقی نمیتواند وضعیت تسهیم آب در این حوضه و همچنین، احیای تالابهای هامون را در پی داشته باشد، بلکه نیاز است دو کشور به این فهم و آگاهی برسند که برای حفاظت و پایداری از محیطزیست تالابهای هامون باید سیاست واحدی به کار گرفته شود.
ir در میان منابع آبی مشترک، اهمیت رودخانه بینالمللی هیرمند برای ایران و افغانستان در طول تاریخ و پس از انعقاد معاهده پاریس میان ایران و انگلیس در سال 1875، سبب شکلگیری تعاملات درهمتنیدهای میان دو کشور بر سر بهرهبرداری از این منبع مشترک شده است.
در این گزارش که حاصل نشستهایی با کارشناسان حوزه محیطزیست و حقوق بینالملل است، تلاش شده است تا به این پرسش پاسخ داده شود که چطور میتوان با بهکارگیری دیپلماسی درست، منابع آبی ایران در حوضه آبریز هیرمند را تأمین کرد.
در حال حاضر افغانستان مدعی است که به دلیل بروز خشکسالیهای پیوسته و پایین آمدن سطح رود هیرمند حاضر به تأمین کامل حقابه ایران نیست؛ یعنی مدعی است که میزان آب در حدی نیست که در مواضع توزیع آب به ایران بتواند آبی تحویل دهد، اما بررسی بارش و دما (دو عامل اثرگذار بر خشکسالی) در 13 سال اخیر در این حوضه آبی نشان میدهد که تغییرات زیادی در این دو متغیر وجود نداشته است (اندیک و میانآبادی، 1402) و ادعای افغانستان که به دلیل خشکسالی امکان تأمین آب وجود ندارد، محلی از اعراب ندارد؛ ضمن اینکه در حال حاضر طالبان به دلایل مسائل سیاسی اجازه بازدید کارشناسان ایرانی از این سد را نمیدهند.